Không chỉ ở xã Phổ Cường, trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi có nhiều hộ dân cũng góp đất làm mô hình tương tự với diện tích tới 25 ha; các nhóm hộ khác ở các xã Đức Hòa, Đức Phú (huyện Mộ Đức), Phổ Phong (huyện Đức Phổ)... cũng xây dựng được các mô hình “khởi nghiệp nông thôn” trong trồng mía. Cánh đồng mẫu lớn Đức Phú bạt ngàn mía đang kỳ thu hoạch với năng suất bình quân hơn 80 tấn/ha. “Năm nay giá mía đỡ hơn, được 950.000 đồng/tấn nên cũng không đến nỗi bị thua lỗ” - bà Trần Thị Ngọc, thôn Phước Thuận, xã Đức Phú cho biết. Anh Võ Minh Tuấn, ở xã Nghĩa Lâm (huyện Tư Nghĩa) kêu gọi ba hộ thuê đất trồng mía thành cánh đồng rộng tới 22 ha và đã đầu tư trồng mía theo mô hình cơ giới hóa đồng bộ. Gần như tất cả các khâu trong canh tác được triển khai bằng máy và áp dụng khoa học - kỹ thuật cho nên đã giải phóng cơ bản sức lao động thủ công. Mô hình “khởi nghiệp nông thôn” ở đây thành công đã thu hút nhiều nông dân tham gia trồng mía thâm canh trên cánh đồng mẫu lớn, có người đã trở thành nông dân sản xuất - kinh doanh giỏi với thu nhập gần tỷ đồng mỗi vụ mía.

Thay đổi tư duy sản xuất 

Về vùng đất mía Phú Yên, chúng tôi thấy nhiều nông dân mạnh dạn tích tụ đất trồng mía. Đến nay, toàn tỉnh có 26.220 ha mía (vượt hơn 7.000 ha so với quy hoạch của tỉnh), đạt tổng sản lượng hơn 1.667 tấn, năng suất bình quân 63,6 tấn/ha. Nhờ trồng mía mà nhiều nông dân đã thoát nghèo và có thu nhập cao (trung bình mỗi ha lãi từ 20 đến hơn 40 triệu đồng, có hộ trồng diện tích lớn thu lãi tiền tỷ). Ông Đoàn Đắc Miên, ở xã Sơn Nguyên, huyện Sơn Hòa mỗi năm trồng 10 ha mía, nhờ đầu tư chủ động được nước tưới nên năng suất mía đạt gần 100 tấn/ha. Mỗi năm bán gần 1.000 tấn mía, thu nhập một tỷ đồng, lãi ba, bốn trăm triệu đồng một mùa. Sau nhiều năm trồng mía, ông Miên rút được kinh nghiệm là phải thay đổi cách làm cũ. “Bây giờ, muốn thắng lớn người trồng mía phải có tư duy “ông chủ”, như tôi đây đến mùa là tất bật, nhưng tôi chỉ chạy ô-tô lòng vòng thúc nhắc, giao việc, thu hoạch xong phải tính ngay đến việc triển khai mùa vụ tiếp theo cho kịp” -ông Miên tâm sự. 

Cách đây 15 năm, khi chưa có nhà máy đường, đến mùa thu hoạch người dân phải dùng che ép thủ công, cao điểm khi mía chín rộ không thu hoạch kịp đành chặt bỏ, nhiều vùng đồng bào dân tộc thiểu số nghèo đói quanh năm. Khi có Nhà máy đường KCP mọc lên, huyện vận động người dân phát triển nhanh vùng nguyên liệu, thay đổi cách làm mới, đời sống của người nông dân đã chuyển biến mạnh mẽ. Ông Nay Blung, Phó Chủ tịch UBND huyện Sơn Hòa cho biết: Nhờ cách điều hành của công ty mía đường KCP đã chuyển biến nhanh cung cách làm ăn của người nông dân. Hiện nay, công ty có mã số riêng từng hộ nông dân thông qua hợp đồng. Các thông tin về lịch chặt mía, nhận tiền, nhận đầu tư... nhà máy thông báo qua hệ thống tin nhắn điện thoại. Căn cứ theo đó, người nông dân tự sắp xếp công việc, sau khi bán mía có phiếu trong tay bà con tự đến các ngân hàng nhận tiền mà khỏi phải đến nhà máy chờ đợi như trước đây.

Trong các “đại gia” trồng mía phải nhắc đến lão nông Hà Châu Ánh ở thị trấn Củng Sơn. Gia đình ông từ chỗ chỉ có vài ha mía năng suất thấp, bán không ai mua, mỗi năm thu hoạch 40 đến 45 tấn/ha, nay đã phát triển lên hơn 60 ha, năng suất bình quân từ 75 đến hơn 80 tấn/ha, mỗi vụ thu lãi hơn một tỷ đồng. Ông Ánh cho biết: “Tôi trồng mía theo kiểu liên kết “bốn nhà”, trồng mía theo mô hình cánh đồng mẫu lớn, áp dụng cơ giới hóa từ khâu làm đất, trồng, bón phân, làm cỏ trên diện tích hơn 10 ha. Đây là mô hình điểm của tỉnh Phú Yên, giúp cây mía tăng khả năng chống hạn và giảm chi phí 1,5 triệu đồng/ha so với cách trồng truyền thống. 

Hai năm nay nắng hạn, năng suất giảm, chỉ đạt 75 tấn/ha, còn mấy năm trước năng suất đạt 80 tấn/ha trở lên. Tuy vậy, so với nhiều người trồng mía khác, mía của gia đình tôi vẫn có năng suất vượt trội”. Tương tự, cách đây 15 năm, ông Võ Văn Út, ở xã Sơn Nguyên, huyện miền núi Sơn Hòa chỉ có ba ha mía, năng suất 25 tấn/ha, nay đã ký hợp đồng với KCP 50 ha, năng suất mía đạt hơn 70 tấn/ha, vụ vừa qua lãi gần một tỷ đồng. Theo ông Út, ngoài các chính sách ưu đãi của Nhà nước, từ khâu trồng, chăm sóc đến thu mua mía đều do KCP đầu tư, hỗ trợ cho nên người nông dân mới đứng vững và phát triển kinh tế được trên vùng đất núi.

Ứng dụng đồng bộ khoa học - công nghệ

Có thể nói, niên vụ 2015 - 2016, đánh dấu bước ngoặt mới trong việc ứng dụng cơ giới hóa đồng bộ vào sản xuất mía, cũng như chiến lược “ổn định nguồn nguyên liệu” của các nhà máy đường miền trung thông qua việc bảo hiểm năng suất. Các nhà máy đường thực hiện hỗ trợ chi phí cho nông dân khi ứng dụng cơ giới hóa đồng bộ vào sản xuất như miễn, giảm chi phí vận chuyển phân mùn; hỗ trợ không thu hồi 10% chi phí làm đất... Tỉnh Quảng Ngãi áp dụng cơ giới hóa đồng bộ trên những cánh đồng mẫu lớn từ 106 ha mía thí điểm trong niên vụ trước nay đã tăng lên 500 ha. Với tổ hợp mía đường An Khê (tỉnh Gia Lai) thuộc Công ty CP đường Quảng Ngãi hiện nay đã hình thành nhiều cánh đồng mẫu lớn. Theo đó, nhà máy đã thực hiện cơ giới hóa các khâu: Làm đất, trồng, chăm sóc, bón phân trên khoảng 30.000 ha mía, tăng gấp 11 lần so với năm 2000 và trở thành cây trồng chủ lực trong cơ cấu cây trồng của địa phương, giúp cho nông dân có thu nhập cao, ổn định cuộc sống. 

Ông Đinh Chôi (làng Lợt, xã Kông Pla, huyện Kbang) cho biết: Gia đình có tám ha mía đã thu hoạch đạt năng suất bình quân hơn 90 tấn/ha, tăng 25 - 30 tấn/ha so với trước đây là nhờ thay đổi cách trồng, chăm sóc mía. Vụ mía 2015 - 2016, ông và một số hộ dân liền kề đã thống nhất phá bờ lô để dồn điền, hình thành cánh đồng mía mẫu lớn, áp dụng quy trình kỹ thuật trồng mía của Nhà máy đường An Khê hướng dẫn đã đạt năng suất mía hơn 100 tấn/ha và đem lại lợi nhuận khá cao. Hiện nay, nhiều đơn vị đã áp dụng rộng rãi, đồng bộ ba chương trình cơ bản gồm: Sinh học hóa, hóa học hóa và cơ giới hóa. Các đơn vị đã đầu tư nghiên cứu, lựa chọn các loại giống mía mới phù hợp với vùng nguyên liệu.

Đi đầu trong lĩnh vực này là Công ty CP đường Quảng Ngãi, đến nay đã nghiên cứu đưa vào trồng 7/18 giống mía mới của cả nước được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận (trong đó có các giống phổ biến hiện nay như: KL92-11, K83-29, K98-84, ROC27, R570, R579…). Trên vùng đất Quảng Ngãi và Gia Lai hiện nay, 70% diện tích trồng mía đã được nông dân trồng giống mía mới, với năng suất bình quân đạt từ 80 đến 130 tấn/ha. Nhiều nhà máy đường hiện nay đã phối hợp các viện nghiên cứu, các doanh nghiệp sản xuất phân bón nghiên cứu các loại đất để tìm công thức phân bón cho phù hợp; trả lại phân bùn về cho đất mía; bón phân khoáng cân đối có bổ sung vi lượng. Riêng Nhà máy đường An Khê chuẩn bị áp dụng kết nối thông tin định vị trực tiếp từ vệ tinh tới các máy liên hợp và đây là bước tự động hóa tối ưu cho mọi hoạt động sản xuất trên đồng mía. Sản lượng trung bình mỗi mùa mía trên đồng An Khê đã đạt 120 tấn/ha và chỉ số chất lượng đường trong cây mía (thường gọi là chữ đường) đều đạt mức tối đa. Không còn chuyện “ăn gian chữ đường” như đã từng xảy ra thời trước. Người trồng mía hoàn toàn yên tâm với “đầu ra” của cây mía.

Mô hình cơ giới hóa đồng bộ và ứng dụng khoa học - công nghệ vào sản xuất mía đường đã được các công ty, nhà máy đường ở miền trung xác định là hướng phát triển tất yếu, là giải pháp quan trọng trong lộ trình “Làm mới cây mía, hạt đường trên vùng đất miền trung”.

(Còn nữa)

Nhà nước cần định hướng cho ngành mía đường rà soát lại quy hoạch phát triển, xác định các vùng sản xuất có lợi thế để đầu tư thâm canh mía hiệu quả. Sự tích tụ nhiều nông hộ - nhà chế biến nhỏ thành những trang trại - nhà máy lớn, xây dựng các mô hình cánh đồng lớn, sẽ mang lại các lợi thế kinh tế của vùng nguyên liệu mía. Ước tính quy mô trồng mía trung bình phải tăng gấp ba, bốn lần so với hiện nay (đạt từ ba đến bốn ha/hộ) để nông dân có thể hưởng lợi từ cơ giới hóa sản xuất, nâng cao năng suất và chất lượng mía, giảm tổn thất sau thu hoạch.

Phạm Minh Trí (Viện Chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn)