Tác động của cơ giới hóa đến sản xuất nông nghiệp

Cơ giới hóa nông nghiệp, một trong những thành tựu vĩ đại của thế kỷ 20, được thực hiện bằng công nghệ cao đã tạo ra giá trị trong thực hành sản xuất nông nghiệp của thế giới thông qua việc sử dụng hiệu quả hơn về lao động, kịp thời của các hoạt động và quản lý đầu vào hiệu quả hơn, với trọng tâm là hệ thống năng suất cao bền vững. Trong lịch sử hiện đại máy móc được sản xuất ra có giá cả phải chăng, giúp người sản xuất tăng năng lực và tiêu chuẩn hóa các hoạt động đánh giá thông qua việc nâng cao năng suất và hiệu quả lao động, đó là chìa khóa của cơ giới hóa nông nghiệp.

Để đạt năng suất nông nghiệp đáp ứng nhu cầu được tính toán trong tương lai về lương thực, thực phẩm và nhiên liệu; Mặc dù nông nghiệp đã vượt qua những thách thức trong quá khứ nhưng để đáp ứng sự gia tăng có mục tiêu về năng suất đến năm 2050 sẽ phải được thực hiện khi đối mặt với những hạn chế nghiêm ngặt, bao gồm cả nguồn lực hạn chế, ít lao động và lao động có tay nghề cao, hạn chế của đất canh tác, và những hạn chế khác. Các số liệu được sử dụng để đo lường quá trình như vậy gọi là tổng năng suất nhân tố (TFP) – Sản lượng trên một đơn vị được sử dụng tổng nguồn lực trong sản xuất, theo một số dự báo, sản lượng nông nghiệp sẽ phải gấp đôi vào những năm 2050 với sự quản lý đồng thời phát triển bền vững.

Điều này, các nhà khoa học trong ngành cho rằng, nó đòi hỏi gia tăng TFP từ mức hiện là 1,4 đối với hệ thống sản xuất nông nghiệp đến một mức độ phù hợp là 1,75 hoặc cao hơn. Để đạt được mục tiêu đó, chúng ta sẽ cần những thành tựu đáng kể trong tất cả các yếu tố tác động vào tổng năng suất nhân tố (TFP). Cơ giới hóa là một trong những nhân tố đó mà đã có ảnh hưởng đáng kể đến TFP từ khi bắt đầu nông nghiệp hiện đại. Cho một ví dụ ở Mỹ, do được thu hoạch bằng cơ giới, là một yếu tố quan trọng trong việc gia tăng sản xuất bông vải trong thế kỷ trước. Trong tương lai, cơ giới cũng sẽ phải góp phần quản lý tốt hơn các yếu tố đầu vào, trong đó rất quan trọng để tăng TFP trong hệ thống sản xuất toàn cầu rất khác nhau giữa các loại cây trồng và tình trạng kinh tế từng khu vực.

Cơ giới hóa trong khái niệm chung trong sản xuất lúa bao gồm cả điện khí hóa, tự động hóa, số hóa…). Trong điều kiện ở ĐBSCL kể cả điện khí hóa, chủ yếu áp dụng trong lĩnh vực tưới tiêu nước bằng máy móc sử dụng điện.

Tình hình cơ giới hóa các khâu trong sản xuất lúa ở ĐBSCL

Qua quá trình thực tế và qua điều tra, nhất là tiến hành gần đây ở 06 huyện Gò Công Đông, Tiền Giang; Long Mỹ, Hậu Giang; Châu Thành, An Giang; Kiên Lương và Giang Thành, Kiên Giang; và Hòa Bình, Bạc Liêu. Chúng tôi có một bức tranh tương đối khái quát về tình hình cơ giới hóa sản xuất lúa ở ĐBSCL.

Làm đất: Hầu hết đã áp dụng máy móc trong việc cày, xới hoặc bừa, trục đất trước khi gieo sạ. Một số vùng có truyền thống chăn nuôi trâu cày kéo trước đây, giờ chỉ nuôi để  phục vụ lấy thịt cung cấp cho đời sống. Nhưng cũng còn rất ít địa phương sử dụng trâu để trục đất khoảng 15 - 30% như ở huyện Long Mỹ (Hậu Giang) và dùng trâu trục đất rải rác ở một số vùng sâu thành phố Cần Thơ trong vụ ĐX do điều kiện đất lầy thụt máy không hoạt động được.

San phẳng mặt ruộng

Gieo, cấy lúa: Ở ĐBSCL hiện nay đa số nông dân có tập quán sạ thẳng lúa các vụ trong năm. Rất ít vùng có áp dụng gieo mạ cấy lúa. Ngoại trừ một số nơi cấy lúa do sản xuất giống. Do đó, Trong khâu gieo cấy lúa hầu như lao động thủ công. Gieo sạ áp dụng lao động thủ công sạ lan hoặc áp dụng công cụ sạ lúa kéo hàng. Tuy nhiên, gần đây đã xuất hiện mô hình cấy lúa ở các huyện Thoại Sơn, Châu Thành (An Giang) có 04 máy cấy, hàng vụ bà con nông dân cấy từ 2000 – 4000 ha, có xã cấy đến 1000 ha. Cấy bằng máy và bằng tay. Tuy nhiên, hiện nay một số máy cấy đưa vào do có nhược điểm cấy thưa (30 cm) và cấy sót. Trong khi nhu cầu cấy khoảng từ 20 cm hoặc ít hơn nên máy chưa phổ biến được và nông dân ở huyện Châu Thành chủ yếu cấy lúa bằng tay. Một số huyện ở ĐBSCL có xu hướng chuyển sang cấy lúa vì mục đích thâm canh tăng năng suất lúa chất lượng cao và do đất đai ít (Gò Công Đông, Tiền Giang). Được biết Gò Công Đông, mới đây đã đưa vào thử nghiệm 02 máy cấy.

Máy cấy MC-6-250

Bón phân: Hầu hết bón bằng tay chưa có máy móc trong khâu bón phân. Gần đây, ở An Giang, Kiên Giang … có đưa vào thử nghiệm vài chục máy bón phân của Thái Lan loại máy bón rải. Nông dân chưa quen áp dụng. Chưa có máy móc áp dụng phù hợp được nông dân chấp nhận và bón phân (dúi sâu) đảm bảo hiệu quả cao.

Phun thuốc: Ở Long Mỹ (HG): Phun thuốc bằng thủ công (máy đeo vai) 100%; Ở Hòa Bình (Bạc Liêu), phun bình đeo vai có động cơ (70%), và 30% dùng bình phun không có động cơ. Tại Gò Công Đông phun bằng bình có động cơ 50%, còn lại bình không có động cơ. Các huyện Kiên Lương, Giang Thành (KG) từ 70-80 % áp dụng bình máy đeo vai, còn lại 20-30% bình thông thường. Chưa có huyện nào có máy phun thuốc đảm bảo an toàn hơn cho nông dân.

Tưới tiêu nước: Hầu hết áp dụng máy bơm dầu để bơm nước. Tuy nhiên hoạt động manh mún từng chủ ruộng. Rất ít liên kết theo hộ hoặc HTX. Một số nơi dùng hệ thống máy bơm điện như An Giang, Hậu Giang… nhưng chưa phổ biến do chi phí bơm dầu cao.

Thu hoạch:  Có bước tiến bộ rõ nhất trong sản xuất lúa là áp dụng thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp (GĐLH) ở ĐBSCL. Các huyện được điều tra đại diện đều thực hiện thu hoạch cơ giới hóa bằng máy GĐLH từ 80 – 100 %. Tỷ lệ chưa áp dụng thu hoạch cơ giới do lúa bị đổ ngã, do đất ngập nước máy không hoạt động được. Sở dĩ thu hoạch bằng máy đạt tỷ lệ cao do những hộ nông dân có điều kiện kinh tế và kỹ thuật đã đầu tư máy GĐLH để làm dịch vụ thu hoạch thuê như dịch vụ ra hạt lúa bằng máy tuốt lúa trước đây. Trên thực tế số lượng máy từng địa phương có nơi đạt yêu cầu nhưng có nơi rất thiếu. Cụ thể như xã Phú Lợi, huyện Giang Thành, Kiên Giang có 13 máy GĐLH; Thị Trấn huyện Hòa Bình có 12 máy GĐLH. Trong khi đó xã Long Bình, huyện Long Mỹ chỉ có 6 máy GĐLH và xã Lương Nghĩa cùng huyện này không có một máy GĐLH nào.

Phơi sấy lúa:  Phương tiện phơi sấy lúa cho thấy điều kiện cơ sở hạ tầng hiện nay của nông dân và công nghệ sau thu hoạch. Trong mùa khô hầu hết nông dân (85%) phơi lúa nhờ ánh sáng mặt trời. Và trong mùa mưa (Vụ HT và TĐ) gần 50% nông dân có áp dụng sấy lúa. Trong điều kiện phơi dưới nắng, phương tiện rất lạc hậu khi chỉ dựa vào mặt sân trước nhà (62%), phơi trên đường đi (23,5%), phơi trên ruộng (11,5%) và số còn lại khoảng 3% nông hộ sử dụng lều bạt nilon để phơi trong điều kiện mưa kéo dài. Trong điều kiện áp dụng sấy lúa, chỉ có 35% nông hộ có máy sấy lúa còn lại 75% nông hộ đi sấy thuê từ các chủ máy sấy lúa.

Tóm lại, cơ giới hóa trong sản xuất lúa ở ĐBSCL vẫn còn yếu kém và hiện tại chủ yếu chỉ tạm đạt yêu cầu khâu làm đất với máy móc chỉ đáp ứng cho sản xuất nhỏ, manh mún. Đáp ứng tương đối tốt khâu thu hoạch với máy móc nhập nội từ Nhật Bản, nhờ dịch vụ gặt máy thuê trong nông dân do có thời vụ thu hoạch từng địa phương có khác nhau. Chúng ta còn thiếu máy móc các khâu bón phân, phun thuốc, bơm nước, đặc biệt bơm điện để hạ giá thành tưới tiêu nước. Máy GĐLH phân bố cũng không đều, có rất nhiều xã chưa có máy GĐLH. Chúng ta còn thiếu nhiều máy móc cho sản xuất quy mô “cánh đồng mẫu lớn”.

Một điều cần chú ý là, qua nhiều năm thử nghiệm thực tế, ở ĐBSCL hiện nay thích nghi các loại máy móc, đặc biệt là máy gặt đập liên hợp xuất xứ từ Nhật Bản. Các máy GĐLH từ Trung Quốc và Việt Nam chưa thích nghi do độ bền kém và thiếu phụ tùng thay thế, thường hư hỏng nhiều khi đang làm việc nên nông dân không áp dụng rộng rãi.  

Vì vậy, cần quan tâm đầu tư cơ giới hóa bằng nhiều hình thức để đẩy nhanh tốc độ hiện đại hóa sản xuất lúa. Từ đó giúp nông dân hạ giá thành, giảm lao động nặng nhọc, giảm thất thoát trong và sau thu họach và tăng lợi nhuận cho nông dân. Bởi vì thất thoát sau thu hoạch lúa theo báo cáo của các tổ chức nghiên cứu và tổ chức FAO biến động từ 10 đến 40%.

TS. Nguyễn Công Thành - Viện Khoa học KTNN miền Nam