TS. Nguyễn Thị Quỳnh Thuận, Phòng NC Kỹ thuật Canh tác, Viện KHKTNN Miền Nam

1. Đặt vấn đề

Trong những năm qua cùng với sự phát triển của nên kinh tế nước ta thì tốc độ tăng trưởng kinh tế cũng như mức sống của bà con nông dân ngày được cải thiện và tăng lên, nhu cầu về nông sản phẩm đòi hỏi ngày một nhiều hơn cả về số lượng và chất lượng vì vậy sản xuất nông nghiệp đòi hỏi phải có sự biến đổi tích cực để phù hợp với yêu cầu khách quan. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về nông sản phẩm thì chúng ta phải chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội làm cho thu nhập và mức sống của bà con nông dân ngày một cải thiện hơn. Trong bữa ăn hợp lý hàng ngày, rau tươi có vai trò quan trọng trong nhóm thực phẩm cần thiết. Rau tươi cung cấp cho cơ thể các chất dinh dưỡng có hoạt tính sinh học cao như protid và lipid, đặc biệt là các muối khoáng có tính kiềm, các vitamin (A, C), các chất pectin và axit hữu cơ. Ngoài ra trong rau tươi còn có loại đường tan trong nước và chất xenluloza.

Mặc dù đến nay trình độ kỹ thuật sản xuất của nông dân trong việc trồng các loại rau ăn lá đã được nâng lên đáng kể. Tuy vậy, sản xuất rau ăn lá trong mùa mưa thì nông dân vẫn còn gặp phải không ít khó khăn, trở ngại. Vào mùa mưa, diện tích trồng rau bị thu hẹp do thời tiết không thuận lợi, mưa liên tục kéo dài gây ngập úng, sâu bệnh dễ phát sinh, nhất là nhóm rau ăn lá. Bên cạnh đó, mùa mưa rau thường khó sản xuất, cây bị dập nát, năng suất thu hoạch rau thấp, chất lượng rau chưa đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm nên người dân ngại mở rộng diện tích trồng rau, dẫn đến giá thành rau cao, một số loại rau ăn lá giá bán rất cao như rau xà lách, tần ô (cải cúc), bó xôi, ngò rí.

Canh tác cây trồng rau trong mô hình nhà màng kết hợp với hệ thống tưới phun tự động là kiểu canh tác tiến tiến do có nhiều ưu điểm so với kiểu canh tác truyền thống: Có thể trồng rau ăn lá quanh năm đặc biệt một số loại rau ăn lá có giá trị cao, trồng rau trái vụ, tiết kiệm nguồn nguyên liệu sản xuất đầu vào, nhân công, hạn chế sự phát sinh phát triển của sâu bệnh hại, hạn chế sử dụng thuốc BVTV. Do vậy sẽ nâng cao năng suất trên một đơn vị diện tích, góp phần tạo ra sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng. Việc ứng dụng mô hình nhà màng trong sản xuất rau ăn lá có giá trị cao trong mùa mưa không những làm giàu thêm về mặt hàng nông sản cho thị trường rau phía Nam, thúc đẩy nền sản xuất nông nghiệp đạt năng suất, chất lượng cao, đầu tư lao động thấp, đạt hiệu quả lớn hơn về mặt kinh tế mà còn hài hòa và thống nhất lợi ích xã hội và sinh thái môi trường.

2. Năng suất và hiệu quả kinh tế của trồng rau trong nhà màng

Với hiệu quả kinh tế khá cao trong việc sản xuất trái vụ một số loại rau có giá trị kinh tế cao đã đạt lợi nhuận cao hơn so với cây trồng lúa. Lợi nhuận ước tính thu được từ 200-400 triệu/ha/năm (Bảng 1), vòng quay khai thác đất lên đến 8-10 vụ/năm, trong khi trồng lúa 3 vụ chỉ thu được từ 40-60 triệu đ/ha/năm. Những mô hình sản xuất đạt hiệu quả cao này sẽ mở ra triển vọng chuyển dịch tích cực trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp, vùng ĐBSCL nói chung. Tuy nhiên để phát triển bền vững và lâu dài biện pháp canh tác này, các địa phương và ngành chức năng cần có khuyến cáo cụ thể để bà con nông dân chọn lựa sản xuất những đối tượng rau phù hợp với điều kiện đất đai từng vùng, nhất là phải hết sức chú ý đến nhu cầu của thị trường; để tránh hiện tượng sản xuất tràn lan, cung vượt cầu, khiến cho việc tiêu thụ sản phẩm gặp khó khăn, không đạt được hiệu quả kinh tế cao như mong muốn.

Bảng 1. Năng suất trung bình và hiệu quả kinh tế của rau xà lách, tần ô, bó xôi được trồng vào mùa mưa 2012-13 trong điều kiện nhà màng tại tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu và Bình Dương

3. Mô hình tổng thể nhà màng trồng rau

Trồng rau ăn lá theo kiểu mô hình nhà màng thiết kế đơn giản (1000m²) kết hợp hệ thống tưới phun tự động: Mái nhà và xung quanh nhà sử dụng màng nhựa polyethylene (nylon), khung nhà có thể làm bằng sắt, sắt kết hợp với tầm vông hoặc hoàn toàn bằng tầm vông, độ cao mái nhà khoảng 5m, độ cao bên hông nhà khoảng 3m và phần trên mái thoát hơi nóng, trao đổi không khí bên trong và bên ngoài nhà màng khoảng 0,3m. Chi phí đầu tư từ 105-140 triệu đồng, tuổi thọ nhà màng 5 năm.

Hình 1. Mặt bằng tổng thể nhà màng diện tích 1000 m²

Ưu điểm:

+ Thích hợp cho việc sản xuất rau ăn lá hữu cơ, rau ăn lá an toàn tiêu chuẩn Việt GAP

+ Dễ quản lý môi trường đất, nước và dịch hại

+ Tiết kiệm vật tư phân bón, nước tưới và thuốc BVTV

+ Hạn chế mưa to và nắng gắt, rau không bị dập nát

+ Đơn giản, dễ làm, ít tốn kém

Tồn tại

+ Vào mùa hè, nhiệt độ trong nhà màng cao nên nóng do vậy có khả năng ảnh hưởng tới sinh trưởng của một số cây trồng

+ Nguy cơ phát sinh phát triển sâu bệnh hại

+ Kiểm soát quần thể sâu bệnh hại phức tạp

4. Một số hình ảnh về Rau ăn lá có giá trị kinh tế cao trong nhà màngvào mùa mưa tại một số tỉnh phía Nam, do Phòng Nghiên Cứu Kỹ Thuật Canh tác, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Miền Nam nghiên cứu và chuyển giao

 Hình 2. Thử nghiệm trồng rau ăn lá trong nhà màng tại xã Tân Thành-Tân Hải-BRVT.