PCGI: Thúc đẩy HTX nông nghiệp phát triển theo hướng hiện đại, liên kết và bền vững

Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi 

Theo báo cáo của Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, Bộ chỉ số đã được đánh giá thí điểm tại 7 tỉnh đại diện cho 7 vùng sinh thái trên cả nước. Kết quả cho thấy, mức độ sẵn sàng của tỉnh trong triển khai chính sách HTX mới chỉ đạt khoảng 5%; mức độ hài lòng của HTX về hạ tầng và dịch vụ công ở mức 15%, trong khi chất lượng nguồn nhân lực quản lý HTX cũng còn rất thấp. Những con số này cho thấy khoảng cách khá lớn giữa chủ trương và thực tiễn, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp bách trong việc nâng cao nhận thức của chính quyền địa phương về vai trò HTX trong phát triển chuỗi giá trị nông sản.

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn nhấn mạnh: Việc xây dựng Bộ chỉ số PCGI là nhiệm vụ được Chính phủ giao tại Nghị quyết số 106/NQ-CP, nhằm thiết lập một công cụ giám sát, đánh giá hiệu quả môi trường kinh doanh dành riêng cho khu vực kinh tế tập thể nông nghiệp – nơi phần lớn thành viên là nông dân, dễ bị tổn thương trước biến động thị trường và rủi ro thiên tai.

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh: Xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho hợp tác xã chính là thước đo mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với khu vực kinh tế tập thể.

PCGI được thiết kế với 9 nhóm hợp phần, 48 chỉ tiêu thành phần, phản ánh hai khía cạnh then chốt. Đó là, năng lực nội tại của hợp tác xã: tổ chức, tài chính, quản trị, thị trường, năng lực đổi mới… môi trường hỗ trợ bên ngoài: chất lượng thể chế, hạ tầng, dịch vụ công, chính sách hỗ trợ, năng lực điều hành của chính quyền địa phương.

Trong giai đoạn 2023–2025, Bộ chỉ số PCGI đã được nghiên cứu, hoàn thiện và thí điểm tại 7 tỉnh đại diện cho 7 vùng sinh thái, bao gồm Sơn La, Hưng Yên, Nghệ An, Bình Định, Lâm Đồng, Đồng Nai và Đồng Tháp với nhiều kết quả quan trọng.

Bộ chỉ số đo lường các khía cạnh quan trọng như tăng trưởng quy mô hợp tác xã, chất lượng nhân lực, năng lực sản xuất – liên kết thị trường, kết quả kinh doanh, mức độ minh bạch quản trị; cùng với tính sẵn sàng của địa phương, chất lượng hạ tầng dịch vụ công, khả năng tiếp cận chính sách và sự hài lòng của hợp tác đối với thể chế hỗ trợ.

Quá trình xây dựng PCGI đã tạo ra hệ thống phương pháp đánh giá chuẩn hóa, bao gồm quy trình 7 bước từ thiết kế công cụ, tập huấn, chọn mẫu, thu thập dữ liệu đến xử lý, tính toán và công bố kết quả.

Quy trình này bảo đảm tính khoa học, khách quan và khả thi khi triển khai trên quy mô 34 tỉnh, thành phố. Các phương pháp xử lý dữ liệu như làm sạch, đối chiếu chéo giữa nguồn HTX và cơ quan quản lý, chuẩn hóa chỉ tiêu, xác định trọng số… giúp nâng độ tin cậy của kết quả đánh giá.

Những năm gần đây, nhiều HTX đã từng bước khẳng định vai trò trong sản xuất theo mã số vùng trồng, xây dựng thương hiệu và đưa sản phẩm lên các kệ siêu thị như WinMart, Co.opmart, Bách Hóa Xanh hoặc lên các sàn thương mại điện tử như Postmart, Voso, Shopee, Lazada. Tuy nhiên, không ít HTX vẫn loay hoay vì thiếu hạ tầng chế biến, thiếu thông tin thị trường, thiếu vốn và thiếu nguồn nhân lực am hiểu kinh tế số. Do đó, một môi trường kinh doanh thuận lợi từ phía địa phương là điều kiện tiên quyết để HTX phát huy vai trò cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp, giữa sản xuất và thị trường.

Cục trưởng Lê Đức Thịnh nhấn mạnh: “Xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho hợp tác xã chính là thước đo mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với khu vực kinh tế tập thể. Chính sách có tốt đến đâu nhưng môi trường còn rào cản, hợp tác xã sẽ rất khó phát triển”.

Theo ông Thịnh, mục tiêu của PCGI là hình thành “một tấm gương phản chiếu chính sách”, giúp mỗi tỉnh nhìn thấy rõ mình đang ở đâu, mạnh - yếu điểm nào và cần cải thiện gì để HTX thực sự được hỗ trợ. Môi trường kinh doanh thuận lợi cho HTX, theo ông, chính là thước đo mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với khu vực kinh tế tập thể. Điều này thể hiện qua cách bố trí nguồn lực, sự đồng hành, chất lượng hạ tầng - dịch vụ công, mức độ minh bạch, khả năng kết nối HTX với doanh nghiệp - ngân hàng và đặc biệt là thái độ của chính quyền khi HTX gặp khó khăn.

Nếu môi trường tốt, HTX mở rộng quy mô, nông dân tăng thu nhập, còn nông nghiệp có điều kiện chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Ngược lại, rào cản chính sách có thể khiến HTX trì trệ dù có nhiều chương trình hỗ trợ.

Đảm bảo minh bạch

Việc lần đầu tiên xây dựng “thước đo” môi trường kinh doanh cho HTX không chỉ giúp nâng cao nhận thức của chính quyền, mà quan trọng hơn, sẽ tạo nên sự chuyển biến từ gốc trong phát triển kinh tế tập thể. Khi môi trường kinh doanh được cải thiện, HTX có thể mở rộng quy mô liên kết với doanh nghiệp, thúc đẩy ký kết hợp đồng tiêu thụ ổn định, nâng cao chất lượng nông sản và hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc để hàng Việt tham gia vào các chuỗi cung ứng hiện đại trong nước và quốc tế. 

Bộ chỉ số PCGI được kỳ vọng sẽ tạo cú hích lớn, giúp HTX đủ sức đứng vững trong môi trường cạnh tranh. Ảnh: minh hoạ.

ThS. Tạ Thu Trang, Trung tâm Thông tin và Dịch vụ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, PCGI được thiết kế để phản ánh hai chiều tác động: năng lực nội tại của HTX và chất lượng môi trường hỗ trợ của địa phương. Bộ chỉ số xuất phát từ thực tế rằng các công cụ đánh giá hiện nay như PCI và DDCI tập trung vào doanh nghiệp tư nhân, trong khi HTX nông nghiệp hoạt động dựa trên mô hình khác biệt, gắn với hàng nghìn hộ sản xuất nhỏ lẻ và chịu ảnh hưởng mạnh từ thể chế địa phương.

PGS.TS. Mai Thị Huyền, Phó Hiệu trưởng Đại học Nông lâm Bắc Giang đánh giá cao nỗ lực xây dựng Bộ chỉ số và cho rằng đây là công cụ mới, có ý nghĩa đặc biệt khi lần đầu tiên đo lường môi trường kinh doanh dành riêng cho kinh tế tập thể, HTX.

Bà Huyền nhấn mạnh không có bộ chỉ số nào hoàn hảo, nhưng nếu thiết kế tốt, chỉ số sẽ trở thành tài liệu tham khảo giá trị cho địa phương, tương tự vai trò của PCI. Bà đề xuất bổ sung cách tiếp cận theo “đầu vào – đầu ra”, tức là đo lường tác động của thể chế, chính sách, mức độ hỗ trợ và kết nối lên kết quả hoạt động của HTX theo thời gian. 

PGS. TS. Chu Tiến Quang, nguyên Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương nêu Bộ chỉ số cần chú trọng vào các yếu tố nội tại và bên ngoài để nâng cao hiệu quả hoạt động của các HTX cũng như việc tạo lập môi trường pháp lý, chính sách hỗ trợ và giám sát quá trình phát triển của HTX.

Ở góc độ kỹ thuật đánh giá, ông Đinh Tuấn Minh, đại diện Công ty Viet Analytics, đơn vị tư vấn xây dựng phương pháp PCGI, cho rằng bộ chỉ số chỉ thành công khi bảo đảm “tính khoa học, minh bạch và khả năng so sánh giữa các địa phương”. PCGI 2026 sẽ áp dụng quy trình 7 bước từ hoàn thiện công cụ, tập huấn địa phương, thu thập dữ liệu sơ cấp - thứ cấp, đến chuẩn hóa và xếp hạng theo thang điểm 0-100.

Theo ông Minh, khó khăn lớn nhất nằm ở chất lượng dữ liệu. Tỷ lệ phản hồi của HTX giữa các tỉnh không đồng đều; năng lực tổng hợp của một số Sở Nông nghiệp và Môi trường còn hạn chế; dữ liệu hành chính chưa có cơ chế đối chứng độc lập; khảo sát trực tiếp tại những nơi thiếu hạ tầng công nghệ dễ dẫn tới sai lệch. Ông cho rằng PCGI sẽ chỉ thật sự trở thành bộ chỉ số quốc gia có giá trị khi quy trình cung cấp dữ liệu được chuẩn hóa, khảo sát điện tử được mở rộng và hệ thống dữ liệu trung tâm được hoàn thiện.

Sự ra đời của PCGI vì thế được kỳ vọng sẽ tạo cú hích lớn, giúp HTX không chỉ “đủ sức” đứng vững trong môi trường cạnh tranh, mà còn trở thành lực lượng nòng cốt đưa nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng hơn trong thời gian tới.

Chanh - KTNT