Khi được Viện Lúa Quốc tế (IRRI) báo tin buồn “Giáo Sư Gelia T. Castillo” đã qua đời ở tuổi 89 vào  thứ Bảy ngày 5 tháng 8 năm 2017; tất cả cựu sinh viên và những nhà khoa học đã học tập và công tác tại IRRI vô cùng xúc động. Bà là người có ảnh hưởng đặc biệt đối với khoa học cây lúa nói riêng và là nhà xã hội học đóng góp nhiều công sức cho nền khoa học nói chung.

Hình: Dr. Gelia T. Castillo, nhà khoa học lỗi lạc của Philippines

Chúng tôi vinh dự được gặp Bà rất nhiều lần tại IRRI khi Bà đóng vai trò cố vấn, thẩm định tác động của một tiến bộ kỹ thuật mới nào đó, với kiến thức uyên bác trong phản biện và góp ý. 

Giáo sư Castillo sinh ngày 3 tháng Ba năm 1928 tại Pagsanjan, Laguna, Philippines. Gelia tốt nghiệp bằng cử nhân về tâm lý học (AB psychology) tại Đại Học Philippines UPLP năm 1948, thạc sĩ về xã hội học nông thôn (MS rural sociology) tại Pennsylvania State University (1958), và tiến sĩ về xã hội học nông thôn (PhD rural sociology) tại Cornell University (1960). Bà là nhà xã hội học nông thôn vô cùng đáng kính trọng. Quyển sách nổi tiếng để đời của Bà là All in a Grain of Rice, được xem là quyển sách đầu tiên viết về nông dân Philippines tiếp thu như thế nào với tiến bộ kỹ thuật, và quyển sách Beyond Manila, phân tích vô cùng sâu sắc các vấn đề trong nông thôn, những nhu cầu của bà con nông dân trong mối quan hệ với phát triển đất nước.

Bà chính thức là giảng viên về tâm lý học và xã hội học tại Department of Agricultural Education, College of Agriculture, University of the Philippines (UPLP) từ 1953 đến 1957. Bà được phong hàm trợ giảng Giáo Sư 1960-1966, Phó Giáo sư  1966-1972, và Giáo sư  tại UPLP 1972-1988). Đến ngày 3 tháng Ba năm 1993, Bà trở thành “professor emeritus”. Năm 1999, Bà được phong là “National Scientist” do Tổng Thống Philippines tặng. Bà được các danh hiệu cao quý như “Distinguished Alumnus Award of the UP Alumni Association (1975), Rizal Pro Patria Award (1976), và Distinguished Alumnus Award of the UP College of Agriculture (1979).

Ngoài Philippines, Bà còn tham gia giảng dạy tại Đại Học Cornell, Hoa Kỳ năm 1958- 1967. Tại IRRI, Bà là “visiting scientist” về khoa học xã hội vào giữa thập niên1980  và tham gia lâu nhất với tư cách cố vấn khoa học từ 1994 đến 2013. Bà thật sự là “grande dame” của Viện Lúa Quốc tế của của thế hệ chúng tôi. Hơn nửa thế kỷ, Bà luôn có mặt trong sinh hoạt học thuật “Seminar thứ năm” hàng tuần của IRRI và đặt nhiều câu hỏi rất sắc sảo. Kết luận của Bà khi IRRI thực hiện một “review” về chương trình  “Global Rice Science Partnership” của IRRI năm 2010 là một ấn tượng cho nhiều nhà khoa học, về trí tuệ và tầm nhìn sâu rộng của Bà đối với nông dân và nông thôn. Gelia có ba người con: Evello (Bobby) Castillo, Gertrudes Castillo Holder, và Nina T. Castillo-Caradang. Chồng Bà là Leopoldo S. Castillo, một Giáo Sư của UPLP, Viện Nghiên Cứu Khoa Học Vật Nuôi.

Vĩnh biệt Giáo Sư Castillo - người Thầy đáng kính của chúng tôi.

Xem bản tin tiếng Anh này tại  http://news.irri.org/2017/08/gelia-t-castillo-1928-2017-helping.html

GS.TS. Bùi Chí Bửu.