Năm 2012, XK gạo của Việt Nam đã đạt được kết quả vượt mức, đáp ứng được các yêu cầu đề ra là tiêu thụ kịp thời sản lượng lúa hàng hóa của nông dân; giữ ổn định giá lúa gạo trong nước, góp phần bảo đảm an ninh lương thực; bảo đảm lợi ích của người trồng lúa theo giá định hướng đề ra. Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã đưa ra mức XK gạo tối thiểu của năm 2013 là 7,5 triệu tấn, và "XK không giới hạn, còn gạo thì còn xuất!".

Trong năm 2012, gạo Việt Nam phải chịu sự cạnh tranh từ Ấn Độ và lỡ nhịp bán ra từ cuối năm 2011 đến đầu năm 2012, nên XK quý I/2012 giảm mạnh, do giá trong nước ở mức cao. Nhưng từ tháng 3/2012 vào thu hoạch vụ Đông Xuân, cung cấp trở lại dồi dào, Việt Nam đã quay lại thị trường mạnh mẽ, tăng cường cạnh tranh với Ấn Độ, đẩy mạnh tiến độ XK đến cuối năm. 

Có thể nói XK gạo của Việt Nam đã vượt qua một chặng đường khó khăn, chẳng những bù đắp cho sự sụt giảm XK quý I/2012 mà còn tăng vượt mức XK năm 2011 và đạt mức XK kỷ lục mới trong năm 2012, cả năm 2012 nước ta đã xuất khẩu 8,02 triệu tấn gạo, thu về 3,67 triệu USD (tăng 12,71% về lượng và tăng nhẹ 0,45% về kim ngạch so với năm 2011). Trung Quốc là thị trường lớn nhất tiêu thụ gạo của Việt Nam với 2,09 triệu tấn, tương đương 898,43 triệu USD, chiếm 24,46% tổng kim ngạch, tăng mạnh 574,97% về lượng và tăng 459,11% về kim ngạch so với năm trước. Thị trường lớn thứ 2 là Philipines đạt 1,11 triệu tấn, trị giá 475,26 triệu USD, chiếm 12,94% tổng kim ngạch, tăng 14% về lượng nhưng giảm 0,22% về kim ngạch; tiếp đến Indonesia đạt 929.905 tấn, trị giá 458,39 triệu USD, chiếm 12,48% tổng kim ngạch, giảm 50,62% về lượng và giảm 55% về kim ngạch; xuất sang Malaysia 764.692 tấn, trị giá 403,16 triệu USD, chiếm 10.98%, tăng 44,16% về lượng và tăng 38,02% về kim ngạch.    

Giá XK bình quân FOB đạt 446,86 USD/tấn FOB, giảm 46,85 USD/tấn so với cùng kỳ. Tuy lượng gạo XK cao nhưng trị giá XK tăng không đáng kể do giá bình quân giảm. Năm 2012, ngoài cơ cấu thị trường gạo XK thay đổi, chất lượng gạo XK đã có sự chuyển biến nhất định, tỷ lệ gạo cao cấp đã chiếm trên 46% về lượng và tăng trên 79% so với năm 2011, loại gạo trung bình và cấp thấp đã giảm mạnh, chiếm khoảng 35% và giảm khoảng 32% so với năm 2011.

Dự kiến XK gạo trong năm 2013 là 7,5 - 7,6 triệu tấn: Dự báo tình hình thị trường gạo thế giới năm 2013, nhất là khu vực châu Á - nơi sản xuất và tiêu thụ gạo nhiều nhất thế giới, sẽ gặp nhiều khó khăn hơn năm 2012, do nguồn cung dồi dào trong khi nhu cầu sụt giảm. Bên cạnh đó là những biến động và rủi ro phát sinh từ nhu cầu giải quyết tồn kho ở các nước XK lớn, nhất là Thái Lan. 

Cạnh tranh được dự báo sẽ gay gắt giữa các nguồn cung cấp, bao gồm Thái Lan, Việt Nam, Ấn Độ, Pakistan và Myanmar. Gần như các yếu tố sụt giảm từ năm 2012 tiếp tục gia tăng và tạo áp lực lên thị trường gạo năm 2013. 

Dự báo thương mại gạo toàn cầu trong năm 2013 ở mức 36,115 triệu tấn, thấp hơn năm 2012 đến 6,22%. Do vậy, tình hình XK gạo Việt Nam sẽ khó khăn hơn trong năm 2013, vì thiếu hợp đồng tập trung gối đầu quý I như các năm trước, và số lượng hợp đồng thương mại cũng ở mức thấp, do đó tiến độ XK sẽ bị chậm trong quý I và ảnh hưởng đến XK cả năm, trong khi thu hoạch chính vụ Đông Xuân dự kiến sớm hơn 1 tháng, vào tháng 2/2013. Ngoài ra, các thị trường truyền thống của Việt Nam như Philippines và Indonesia tăng cường sản xuất, thực hiện chính sách tự túc lương thực, đã tạo thêm áp lực thị trường. Trong tình hình này, Việt Nam phải cạnh tranh để giải quyết đầu ra, tiêu thụ kịp thời lúa gạo hàng hóa vào vụ thu hoạch, vì không có khả năng dự trữ lâu và rủi ro cao, nên hiệu quả sẽ thấp hơn năm 2012.

Căn cứ số liệu dự báo cân đối của Bộ NN&PTNT, lượng gạo hàng hóa trong năm 2013 là 7,6 triệu tấn, chưa tính tồn kho năm 2012 chuyển sang, nên VFA dự kiến XK gạo trong năm 2013 là 7,5 - 7,6 triệu tấn, thấp hơn mức XK năm 2012, nhưng sẽ xuất tối đa tùy theo khả năng cân đối và nhu cầu thị trường. Trước mắt, dự kiến XK trong quý I 1,4 triệu tấn: tháng 1 xuất 400.000 tấn, tháng 2: 400.000 tấn, tháng 3: 600.000 tấn.

Ông Trương Thanh Phong - Chủ tịch VFA, cho biết kịch bản XK gạo quý I/2013 sẽ lập lại kịch bản quý I/2012, nhưng mức độ khó khăn hơn nhiều, vì nhu cầu giảm, đặc biệt là quý I/2013, thị trường chưa có nhu cầu, trong khi các nước XK gạo lớn như Ấn Độ trúng mùa và tăng cường XK, Thái Lan giải quyết tồn kho lớn (13 triệu tấn gạo). Tồn kho của các doanh nghiệp (DN) Việt Nam trong năm 2012 chuyển qua khá thấp hơn so với cùng kỳ các năm trước, và tới thời điểm này còn khoảng 800.000 tấn gạo đã ký hợp đồng của năm 2012 chuyển sang, trong đó khả năng bị huỷ hợp đồng lên tới 40%. Trong khi đó, gạo Việt Nam chưa có hợp đồng tập trung để giữ giá, nên bị các thương nhân nước ngoài ra sức ép giá. Sau tháng 3/2013 thì tình hình thị trường sẽ có chuyển biến tốt hơn.

Năm 2012, tồn kho các DN chuyển qua khoảng 800.000 tấn gạo, cộng với lượng gạo hàng hóa vụ Đông Xuân 2012 - 2013 khoảng 3,8 triệu tấn gạo, như vậy trong quý I sẽ có 4,6 triệu tấn gạo, nếu quý I xuất 1,4 triệu tấn sẽ còn thừa 3,2 triệu tấn. Do vậy, VFA đề nghị Chính phủ cho tạm trữ 1,5 triệu tấn gạo và triển khai ngay trong tháng 2/2013. Mục tiêu trước mắt là phải giải quyết hết lúa hàng hóa vụ Đông Xuân. 

Để có thể thực hiện tốt mục tiêu đề ra, sắp tới trong điều hành XK gạo phải linh hoạt, và định hướng cả thị trường tập trung và thị trường thương mại, cả thị trường mới nổi cũng phải có định hướng rõ ràng, và ưu tiên tiêu thụ cho được gạo với giá không gây thiệt hại cho nông dân lẫn DN. Phải thông tin kịp thời giá cả thị trường để cho các DN định hướng và tính toán phương án của đơn vị.

Trước tình hình trên, ông Phong đề nghị một số giải pháp: Thứ nhất là thống nhất năm 2013, theo định hướng XK tối thiểu 7,5 triệu tấn gạo, có bao nhiêu gạo hàng hóa là bán hết không dừng ở mức tối đa nào. Khi thống nhất phương án XK gạo của VFA đề nghị, các bộ, ngành liên quan còn phải tính đến các vấn đề khác như vốn ứng cho các DN thu mua lúa gạo. Thứ hai là phấn đấu XK gạo trong quý I/2013 được 1,4 triệu tấn. Thứ ba là đề nghị điều hành không để giá lúa dưới 5.000 đồng/kg. Thứ tư là bảo đảm điều hành đạt được 3 mục tiêu theo Nghị định 109.

Theo VINANET