TS. Nguyễn Tiến Định, Cục Kinh tế hợp tác và PTNT, Bộ NN&PTNT

HTX nông nghiệp ngày càng đóng vai trò rất quan trọng trong kết nối giữa hộ nông dân quy mô nhỏ với doanh nghiệp thông qua liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Trong điều kiện cạnh tranh gay gắt hiện nay, đã xuất hiện những mô hình HTX tham gia liên lết với doanh nghiệp rất thành công. Phát triển HTX là giải pháp và là cấu phần quan trọng nhằm đẩy mạnh thực hiện cơ cấu lại ngành Nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới giai đoạn tới.

Dây chuyền sơ chế chanh của HTX Dịch vụ nông nghiệp  Bến Lức (xã Lương Hòa, huyện Bến Lức, tỉnh Long An). Ảnh G.H.

Tình hình phát triển hợp tác xã (HTX) nông nghiệp

Đến hết tháng 6/2021, cả nước có 17.776 HTX nông nghiệp và 78 Liên hiệp HTX nông nghiệp. Tỷ lệ HTX được đánh giá xếp loại khá, tốt (theo hướng dẫn Thông tư 09/TT-BNN-KTHT) hiện nay là khoảng 60%; loại trung bình chiếm 30%; còn lại 10% yếu kém. Năm 2020, doanh thu và lãi bình quân 01 năm của HTX nông nghiệp đạt 2,44 tỷ đồng và 383 triệu đồng; thu nhập bình quân của 01 lao động là 40,45 triệu đồng/năm.

Số lượng thành viên HTX là 3,05 triệu người (chiếm khoảng 34% tổng số hộ nông- lâm- thủy sản cả nước), trung bình 175 thành viên/HTX nông nghiệp (xem biểu 1).

Biểu đồ 1.

Có 4.028 HTX nông nghiệp tham gia liên kết với 1.867 doanh nghiệp trong sản xuất, thu hoạch chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp (chiếm 22,7%). Đến nay, có khoảng 823 HTX là chủ thể tham gia sản xuất và sở hữu khoảng 30% trong tổng số gần 5.000 sản phẩm OCOP cả nước; 4.028 HTX tham gia liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp (chiếm 23% tổng số HTX nông nghiệp cả nước, tăng hơn 10% so với trước năm 2015).

Cả nước có 1.718 HTX nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, trong đó có 1.342 HTX trồng trọt, 74 HTX chăn nuôi, 74 HTX thủy sản, 04 HTX diêm nghiệp, 223 HTX dịch vụ nông nghiệp tổng hợp. Các HTX tập trung áp dụng công nghệ cao trong các lĩnh vực như kỹ thuật canh tác, nuôi trồng, bảo quản (1.490 HTX, chiếm 78,4%); áp dụng công nghệ tự động hóa (151 HTX, chiếm 12,5%); áp dụng công nghệ sinh học (60 HTX, chiếm 7,1%); ứng dụng công nghệ sản xuất vật tư nông nghiệp (16 HTX, chiếm 1%); ứng dụng công nghệ tin học trong quản lý và kinh doanh ở HTX (90 HTX, chiếm 1%) (xem biểu 2).

Biểu đồ 2.

Trong 04 năm gần đây (2017-2020), ngân sách nhà nước đã bố trí kinh phí hỗ trợ cho kinh tế thập thể, HTX là 4.322 tỷ đồng (gấp 2,8 lần trong cả giai đoạn 15 năm: 2003-2017), trong đó từ nguồn ngân sách Trung ương cấp chiếm 39%, ngân sách địa phương chiếm 49,3%, còn lại từ các nguồn khác chiếm 11,7%. Nguồn vốn từ Ngân sách cho phát triển kinh tế tập thể, HTX nông nghiệp được Trung ương bố trí cho địa phương thông qua các Chương trình mục tiêu Quốc gia và Quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã.

Nhìn chung, HTX nông nghiệp ngày càng đóng vai trò rất quan trọng trong kết nối giữa hộ nông dân quy mô nhỏ với doanh nghiệp thông qua liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Trong điều kiện cạnh tranh gay gắt hiện nay, đã xuất hiện những mô hình HTX tham gia liên kết với doanh nghiệp rất thành công. Các HTX nông nghiệp này có thể tham gia vào một hoặc nhiều khâu của chuỗi giá trị liên kết, đồng thời tạo giá trị gia tăng cho sản phẩm của thành viên. Phát triển HTX là giải pháp và là cấu phần quan trọng nhằm đẩy mạnh thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới giai đoạn tới.

Tuy vậy, việc phát triển HTX nông nghiệp vẫn còn gặp khó khăn, hạn chế nhất định: Nhiều HTX có quy mô sản xuất, kinh doanh nhỏ, số lượng thành viên ít; quá trình mở rộng số lượng thành viên, quy mô kinh doanh, tích lũy vốn, tài sản diễn ra chậm; trình độ, năng lực quản lý, điều hành của đội ngũ cán bộ HTX nông nghiệp còn hạn chế, nhất là năng lực của người đứng đầu hợp tác xã; kết nối thị trường, ứng dụng công nghệ trong sản xuất, sơ chế và bảo quản sản phẩm còn yếu dẫn đến chưa phát huy tốt vai trò của HTX trong kết nối giữa hộ nông dân với doanh nghiệp thông qua liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Bên cạnh đó, nhận thức về vị trí, vai trò kinh tế tập thể, HTX của một bộ phận cán bộ, đảng viên và người dân chưa đầy đủ, chưa thực sự tin tưởng vào mô hình HTX; nhiều chính sách hỗ trợ HTX được ban hành nhưng thiếu nguồn lực để thực hiện; chưa có dòng ngân sách riêng dành cho phát triển hợp tác xã; các chính sách như đầu tư hỗ trợ hạ tầng, nhất là hạ tầng phục vụ sản xuất kinh doanh; hỗ trợ tham gia thị trường; đào tạo, phát triển nguồn nhân lực; và đặc biệt chính sách đất đai tín dụng vẫn là nút thắt lớn nhất hiện nay.

Một số giải pháp phát triển HTX nông nghiệp giai đoạn 2021-2025

Một là, đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc phát triển hợp tác xã trong thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới cho cả cán bộ, cấp ủy đảng, chính quyền và người dân. Tập trung tuyên truyền về các mô hình hợp tác xã nông nghiệp tiêu biểu, có truyền thống phát huy vai trò cộng đồng, trách nhiệm xã hội và các lợi ích cho thành viên; các cách làm hay, mô hình sáng tạo, các mô hình hợp tác xã hiệu quả gắn với chuỗi liên kết tiêu thụ nông sản, hợp tác xã nông nghiệp do thanh niên khởi nghiệp thành công, hợp tác xã nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao; hợp tác xã tham gia làm chủ thể sản phẩm OCOP, chủ sở hữu thương hiệu nông sản; hỗ trợ kết nối tiêu thụ nông sản của hợp tác xã nông nghiệp với thị trường.

Hai là, triển khai cụ thể hóa Chiến lược, Chương trình, Kế hoạch phát triển kinh tế tập thể của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, giai đoạn 2021-2025 trong điều kiện cụ thể của các địa phương. Tùy theo điều kiện đặc thù trong sản xuất nông nghiệp, các địa phương chủ động tham mưu xây dựng kế hoạch, chương trình, đề án phát triển hợp tác xã nông nghiệp trên cơ sở định hướng phát triển hợp tác xã của Trung ương như: Quyết định số 340/QĐ-TTg ngày 12/3/2021 về Chiến lược phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2030; Quyết định số 1318/QĐ-TTg ngày 22/7/2021 về Kế hoạch phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2025; Quyết định số 1804/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 13/11/2020 về phê duyệt Chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2025; Quyết định số 167/QĐ-TTg ngày 03/02/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng mô hình hợp tác xã kiểu mới hiệu quả tại các địa phương trên cả nước giai đoạn 2021-2025.

Ba là, đẩy mạnh công tác đào tạo nhân lực; thu hút nhân lực đã qua đào tạo, có kiến thức, nhân lục trẻ về làm việc cho hợp tác xã. Đẩy mạnh công tác đào tạo nhân lực nhất là đào tạo nghề giám đốc hợp tác xã nông nghiệp nhằm nâng cao năng lực quản lý, điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh của hợp tác xã nông nghiệp cho các chức danh: giám đốc, chủ tịch hội đồng quản trị hợp tác xã. Có cơ chế chính sách khuyến khích, thu hút lao động trẻ, sinh viên tốt nghiệp các trường cao đẳng, đại học về làm việc tại các hợp tác xã để tăng cường năng lực quản trị, đổi mới phương thức sản xuất, kinh doanh và tham gia khởi nghiệp từ hợp tác xã nông nghiệp.

Bốn là, khai thông thị trường nông sản, thúc đẩy hợp tác xã nông nghiệp tham gia liên kết với doanh nghiệp và các tác nhân trong chuỗi giá trị. Các cấp, ngành trung ương và địa phương đẩy mạnh hỗ trợ HTX nông nghiệp kết nối thị trường đầu vào, đầu ra, liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng khoa học công nghệ thông qua nhiều hình thức khác nhau như: các diễn đàn kết nối nông sản, phiên chợ, hội chợ, xúc tiến thương mại, xây dựng trang web, sàn giao dịch (truyền thống, điện tử), hỗ trợ xây dựng cửa hàng bán và giới thiệu sản phẩm nhằm đẩy mạnh cung ứng vật tư và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Thí điểm các mô hình hợp tác xã nông nghiệp tham gia xúc tiến thương mại và bán hàng nông sản như: mô hình trạm dừng chân và bán hàng nông sản; mô hình chợ nông dân; sàn đấu giá tiêu thụ nông sản cho hợp tác xã nông nghiệp; chợ đầu mối nông sản có sự tham gia rộng rãi của các hợp tác xã, doanh nghiệp và nông dân.

Năm là, khuyến khích, hỗ trợ hợp tác xã nông nghiệp tham gia phát triển vùng nguyên liệu và hình thành liên kết chuỗi giá trị ngành hàng nông sản. Tập trung, ưu tiên nguồn lực để triển khai Chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2025 theo Quyết định số 1804/QĐ-TTg; hỗ trợ hợp tác xã về đầu tư kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất, chế biến và thương mại sản phẩm như: đường giao thông; công trình thủy lợi; xây dựng các khu tập kết, thu gom phân loại, đóng gói, sơ chế, nông sản nguyên liệu tập trung ở các vùng nguyên liệu trước khi chuyển đến nhà máy hoặc xuất khẩu.

Sáu là, tăng cường, đổi mới phương thức chuyển giao ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ cao cho các hợp tác xã nông nghiệp. Đổi mới phương thức hỗ trợ hợp tác xã theo hướng tập trung nguồn lực, ưu tiên hỗ trợ hợp tác xã sản xuất quy mô lớn theo tiêu chuẩn chất lượng gắn với ứng dụng công nghệ cao, cơ giới hóa và liên kết chuỗi giá trị; hỗ trợ hợp tác xã tập trung ruộng đất để sản xuất theo quy mô lớn thuận lợi cho ứng dụng công nghệ cao và liên kết chuỗi giá trị. Hỗ trợ thành lập và phát triển các Trung tâm dịch vụ phát triển cơ giới hóa ở các vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa tập trung quy mô lớn. Trong mô hình Trung tâm này, các hợp tác xã nông nghiệp có thể tham gia như một tác nhân của mạng lưới, hợp tác xã vừa là người sử dụng dịch vụ của Trung tâm, vừa cung cấp dịch vụ công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp cho thành viên và hộ nông dân ngoài thành viên hợp tác xã trong vùng.

Bảy là, tái cấu trúc hoạt động sản xuất của những hợp tác xã hoạt động chưa hiệu quả và giải thể các hợp tác xã đã ngừng hoạt động. Tiếp tục rà soát cấu trúc lại sản xuất kinh doanh các hợp tác xã nông nghiệp hoạt động yếu kém; hướng dẫn sát nhập, hợp nhất các hợp tác xã quy mô nhỏ, hiệu quả thấp thành các hợp tác xã quy mô lớn nhằm nâng cao tiềm lực, hiệu quả hoạt động cho các hợp tác xã. Giải thể dứt điểm các hợp tác xã nông nghiệp đã ngừng hoạt động từ 12 tháng trở lên, hợp tác xã hoạt động yếu kém không thể tổ chức lại hoạt động, cần tập trung tháo gỡ khó khăn, hướng dẫn xử lý các khoản nợ và các vướng mắc khác để giải thể dứt điểm theo quy định hiện hành. Đối với các hợp tác xã nông nghiệp đã ngừng hoạt động nhưng có khả năng tổ chức lại hoạt động, cần hỗ trợ tổ chức lại hoạt động, củng cố các hoạt động của hợp tác xã.

Tám là, củng cố, nâng cao vai trò, năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước và hỗ trợ hợp tác xã nông nghiệp. Các địa phương cần bố trí tổ chức, công chức chuyên trách đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ được giao quản lý nhà nước về kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp, tránh tình trạng không có tổ chức hoặc cán bộ chuyên trách theo dõi về kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp. Tổ chức các lớp tập huấn nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý nhà nước về hợp tác xã nông nghiệp ở địa phương. Nâng cao vai trò và chất lượng dịch vụ công trong việc hỗ trợ phát triển hợp tác xã nông nghiệp; đẩy mạnh và nâng cao chất lượng tư vấn cho hợp tác xã nông nghiệp; thí điểm thành lập và nhân rộng các tổ tư vấn tham gia hỗ trợ phát triển các mô hình hợp tác xã nông nghiệp. Phát triển tài liệu, giáo trình, sổ tay phục vụ công tác tập huấn, bồi dưỡng, truyền thông phát triển hợp tác xã nông nghiệp và hướng dẫn các hợp tác xã áp dụng vào thực tế. Xây dựng hệ thống ứng dụng công nghệ số trong việc thu thập, cung cấp thông tin, dữ liệu về hợp tác xã nông nghiệp; theo dõi đánh giá về hợp tác xã nông nghiệp.

Chín là, đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp. Huy động khuyến khích các tổ chức quốc tế, cá nhân (bao gồm cả nhà nước, tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp, tư nhân) tham gia tư vấn, hỗ trợ phát triển hợp tác xã nông nghiệp. Huy động các tổ chức, cá nhận chia sẻ kinh nghiệm phát triển hợp tác xã nông nghiệp; tham gia xây dựng tài liệu, phương pháp đào tạo; tổ chức tập huấn, tư vấn cho hợp tác xã; hỗ trợ hoạt động kiểm toán hợp tác xã nông nghiệp. Hợp tác hỗ trợ các hợp tác xã nông nghiệp, cộng đồng nghề nông nghiệp nhằm ứng phó với dịch bệnh, biến đổi khí hậu, xây dựng các hệ thống lương thực thực phẩm an toàn, có trách nhiệm và hiệu quả, phát triển nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, nông nghiệp thông minh, kinh tế nông nghiệp tuần hoàn.

Theo Langmoi.