GS.TS. Bùi Chí Bửu

Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam

Canh tác lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có vai trò quan trọng trong đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu nông sản của quốc gia. Dự thảo “chiến lược an ninh lương thực quốc gia đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030” xác định tầm quan trọng chiến lược của sản xuất lúa ở ĐBSCL, theo đó diện tích lúa ở đây sẽ được duy trì khoảng 1,7 triệu ha.

Bài được trình bày trong kỷ yếu Hội thảo quốc gia về nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng phân bón tại Việt Nam, tổ chức tại Cần Thơ ngày 05 tháng 03 năm 2013.

Bài được trình bày trong kỷ yếu Hội thảo quốc gia về nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng phân bón tại Việt Nam, tổ chức tại Cần Thơ ngày 05 tháng 03 năm 2013.

Một khó khăn trong sản xuất lúa 3 vụ là ở vụ Hè Thu và Thu Đông thường xảy ra hiện tượng ngộ độc hữu cơ trên lúa. Do phải gieo trồng liên tiếp nên thời gian nghỉ giữa 2 vụ rất ngắn. Rơm rạ và gốc rạ được giữ nguyên hay đốt không cháy hết được được chôn vùi vào đất và tạo nên xác bã hữu cơ trong đất. Trong quá trình phân hủy xác bã rơm rạ trong điều kiện yếm khí, các axít hữu cơ được hình thành. Chúng cản trở quá trình hô hấp và hấp thu các dinh dưỡng của lúa.

Kali là một trong ba yếu tố dinh dưỡng đa lượng quan trọng quyết định năng suất cây trồng và chất lượng nông sản. Kali còn đóng vai trò quan trọng giúp cây tăng khả năng chống chịu với các điều kiện môi trường, đồng thời tăng khả năng phòng chống bệnh hại. Nhu cầu kali hàng năm cho cây trồng ngày càng tăng, chỉ tính riêng cho lúa ở miền Nam với khoảng 4,3 triệu ha lúa (Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long), lượng bón trung bình 35 kg K₂O/ha thì hàng năm cần có 150.000 tấn K₂O.

Trong những năm gần đây, bệnh vàng lùn (hay còn gọi là bệnh lúa cỏ) là bệnh phổ biến và nguy hiểm trên lúa. Bệnh do vi rút gây ra và do rầy nâu là môi giới truyền bệnh. Bệnh đã từng gây thành dịch và gây thiệt hại nặng đối với sản xuất lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long.  Đã có nhiều nghiên cứu về bệnh này nhưng chủ yếu là những nghiên cứu cơ bản về tác nhân gây bệnh hoặc cơ chế truyền bệnh trong phòng thí nghiệm và trong nhà lưới. Những đánh giá về tác hại của bệnh trên đồng ruộng còn hạn chế.

Năm 2000, Chính phủ ban hành Nghị Quyết 09 định hướng các nội dung để tăng khả năng cạnh tranh của nông lâm sản, mở rộng thị trường. Năm 2001, Chính phủ ra Quyết định 80 về liên kết theo hợp đồng giữa người sản xuất và các doanh nghiệp, nhằm khắc phục tình trạng chia cắt giữa sản xuất, thu mua, chế biến và thị trường. Đại Hội Đảng IX (tháng 4/2001) đề ra nhiệm vụ đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn.

Năng suất lúa bình quân cả nước cuối thế kỷ 19 có khoảng 1 tấn/ha. Đến nay, qua gần 1 thế kỷ rưỡi, ta đạt tới 5-6 tấn/ha, do ngày một cải thiện điều kiện sản xuất, bao gồm vốn đầu tư “đầu vào” cho việc đổi mới công nghệ sản xuất, dùng giống cao sản và tăng đầu tư phân hóa học và thuốc sát trùng, trên cơ sở cơ chế chính sách ngày một hợp lý.

Theo Sharma (1973) bao gồm 28 loài và loài phụ, phân bố chủ yếu ở vùng xích đạo, chúng gồm 2 loại hình lâu năm và hàng năm có chiều cao từ 30 đến 200cm. Dựa trên cơ sở phân tích sự tiến hóa của loài có thể chia thành 3 nhóm loài.

Các vùng đất trồng lúa  khó khăn ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có xu hướng mở rộng diện tích và gia tăng mức độ khó khăn trong tương lai. Vạch ra các chiến lược đúng là yếu tố quan trọng cho việc lai tạo các giống lúa cho vùng khó khăn, đáp ứng nhu cầu lương thực ngày càng tăng trong điều kiện các nguồn tài nguyên ngày càng khan hiếm, suy thoái.

Độ độc sắt có thể làm giảm nghiêm trọng năng suất hạt. Trong đất phèn trồng lúa ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, độ độc sắt được xem là yếu tố hạn chế chính, cùng với hàm lượng hữu cơ cao, phản ứng với ion sắt trong điều kiện đất ngập nước. Trong điều kiện canh tác cây trồng cạn, thí dụ lúa được canh tác trên đất có điều kiện thoáng khí, rất khó tìm hiện tượng ngộ độc do sắt (Quijano và Mendoza, 1994).

Các giải pháp xử lý rơm trên ruộng tại bang California của Mỹ đã thay đổi trong thập niên qua. Trước kia, cũng như dân trồng lúa đồng bằng sông Cửu Long, toàn bộ lượng rơm sau khi thu hoạch để vừa vệ sinh đồng ruộng, vừa dọn đất trống cho mùa vụ kế tiếp. Năm 1989, khi 95% diện tích 162.000 ha lúa (400.000 acres) ở bang California đều được tiến hành đốt đồng đã gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Qua nghiên cứu cho thấy công suất/ngày của các nhà máy biến thiên từ 30 tấn cho đến 500 tấn/ngày, trung bình là 170,2 tấn/ngày. Có 20% nhà máy hoạt động vượt công suất lý thuyết/năm, từ 130 - 141%. Hầu hết số nhà máy còn lại chỉ hoạt động dưới mức công suất lý thuyết/năm. Lượng lúa xay chà hàng ngày của các nhà máy biến thiên từ 6 tấn – 500 tấn/ngày, trung bình là 136 tấn/ngày. Tỷ lệ gạo lức thu hồi cao nhất trong vụ Đông xuân (ĐX), kế đến vụ Thu Đông (TĐ) và sau cùng là vụ Hè Thu (HT), tương ứng là 73,44%; 71,67% và 68,81%. Đối với giống lúa IR 50404 cho tỷ lệ gao nguyên thu hồi cao nhất trong các giống hiện nay.

Tiến bộ kỹ thuật (TBKT) quyết  định tiềm năng chất lượng và sản lượng sản xuất nông nghiệp thông qua sự phát triển và cải tiến kỹ thuật. Nông dân là thành phần ảnh hưởng bởi các yếu tố ngoại sinh (cấu trúc cộng đồng, thể chế,...) và yếu tố nội sinh do nông hộ  điều khiển. Nông dân là người quyết  định có hay không tiếp nhận và áp dụng tiến bộ kỹ thuật và làm thế nào để sử dụng nguồn lực nhằm hỗ trợ chúng. Sự quyết định áp dụng TBKT tùy thuộc vào sự nhận  định của nông dân về chúng.

Hiện nay, việc áp dụng quy trình kỹ thuật “Thâm canh tổng hợp”  trong sản xuất lúa cao sản rất phổ biến, đặc biệt áp dụng  tiến bộ kỹ thuật  “3  Giảm  –  3  Tăng”  như là một giải pháp chính trong chỉ đạo sản xuất lúa ở  Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).