Một mái che có thể kéo ra và thu vào như mái xe mui trần để bảo vệ táo khi trời mưa và cung cấp đầy đủ ánh sáng mặt trời khi thời tiết quang đãng: mái che có thể chuyển đổi là một trong những ý tưởng ra đời từ sự hợp tác đặc biệt giữa các nhà khoa học, nông dân và nhà hoạch định chính sách.

Chúng ta đang sống trong thời đại của những sự chuyển đổi. Trong tương lai, chúng ta sẽ chuyển sang năng lượng sạch hơn và protein từ thực vật và sử dụng các phương pháp canh tác và làm vườn xanh hơn. Những sự chuyển đổi như thế này không hề dễ dàng. Chúng thường đòi hỏi những hệ thống hoàn toàn mới: những cách mới để tạo ra năng lượng, nguồn protein mới và hệ thống canh tác mới. Những hệ thống này không được phát triển một cách biệt lập. Thông thường, chính phủ, doanh nghiệp và nhà khoa học cùng nhau làm việc để mang lại sự đổi mới cần thiết, giống như họ đã làm tại Đại học & Nghiên cứu Wageningen (WUR).

“Nhiều chuyên gia thực tế, từ nông dân đến các nhà hoạch định chính sách, đã đóng góp chuyên môn của mình trong suốt quá trình nghiên cứu”.

Sự hợp tác giữa nhà khoa học và nông dân.

Bert Lotz và các đồng nghiệp của ông đang có những bước tiến trong sự hợp tác giữa khoa học và thực hành. Lotz dẫn đầu nhóm Sinh thái học ứng dụng tại WUR và đứng đầu dự án 'Groene Gewasbescherming' (Bảo vệ cây trồng xanh), được Bộ Nông nghiệp, Thiên nhiên và Chất lượng thực phẩm (LNV) tài trợ. “Chúng tôi đang phát triển các hệ thống canh tác mới giúp bảo vệ bền vững cây trồng khỏi sâu, bệnh và cỏ dại”, Lotz giải thích. “Và chúng tôi không chỉ thực hiện điều này thông qua việc sử dụng sáng tạo thiên nhiên và công nghệ. Nhiều chuyên gia thực tế, từ nông dân đến các nhà hoạch định chính sách, đóng góp chuyên môn của họ trong suốt quá trình nghiên cứu để đảm bảo rằng kết quả của chúng tôi được điều chỉnh lý tưởng cho tương lai”.

Ít sản phẩm bảo vệ cây trồng hơn

“Dự án này nhằm mục đích giảm đáng kể việc sử dụng các sản phẩm bảo vệ cây trồng trong nông nghiệp và làm vườn vào năm 2030”, Lotz cho biết. Quan điểm dài hạn này là một trong những đặc điểm nổi bật của dự án hỗ trợ chính sách này. Việc chuyển sang các phương pháp mới để bảo vệ cây trồng khỏi sâu và bệnh đòi hỏi các hệ thống canh tác hoàn toàn mới. “Với dự án này, chúng ta có thể đạt được những bước tiến lớn để tạo điều kiện cho sự đổi mới sâu rộng. Chúng tôi đặt mục tiêu phát triển các nguyên mẫu, sau khi nghiên cứu sâu hơn với sự hợp tác của ngành, có thể được chuẩn bị để ứng dụng thực tế”.

“Với dự án này, chúng ta có thể đạt được những bước tiến lớn để tạo ra sự đổi mới sâu rộng”.

Sự tham gia chặt chẽ của các nhóm chuyên gia và nhóm tập trung hoàn toàn phù hợp với cách tiếp cận này. Nông dân, nhà nghiên cứu, chuyên gia thực tế và nhà hoạch định chính sách được mời tham gia để giúp khái niệm hóa và thử nghiệm các giải pháp. “Đó là sự hợp tác”, Lotz nhấn mạnh. “Họ đóng góp vào mọi khía cạnh của giải pháp. Nông dân và chuyên gia tham gia học hỏi từ dự án, nhưng chúng tôi cũng mong đợi họ sử dụng kiến ​​thức và kinh nghiệm của mình để đóng góp cho dự án”.

Kiến thức thực tế

Trong số những thành quả đạt được, các nhóm nghiên cứu và Nhóm tập trung đã đưa ra một hệ thống trồng dâu tây bền vững.

Dự án 'Bảo vệ cây trồng xanh' bao gồm nhiều dự án phụ khác nhau, mỗi dự án tập trung vào một loại hình canh tác nhất định: nông nghiệp, trồng hoa loa kèn, táo và dâu tây. Mỗi dự án được giao cho một nhóm chuyên gia tư vấn và nhóm tập trung riêng, có thể tập trung vào một loại hình canh tác nhất định. Lotz giải thích mức độ động lực của các bên liên quan trong đóng góp của họ. “Cam kết là một trong những lợi ích của cách tiếp cận này. Những người liên quan – nông dân, các công ty thực sự cần trở nên xanh hơn - tham gia trực tiếp vào quá trình đổi mới”.

Lotz nhớ lại thời điểm thực hiện dự án nông nghiệp: “Dự án này cuối cùng đã dẫn đến một gói giải pháp kết hợp, như luân canh cây trồng thông minh, trồng các giống kháng bệnh và triển khai một dải viền với các loại cây trồng cho côn trùng có vai trò thụ phấn và kiểm soát dịch hại. Khi chúng tôi xem xét khía cạnh tài chính của vấn đề, nông dân phải đối mặt với chi phí cao hơn, trong khi không chắc chắn họ có thể tính giá cao hơn cho sản phẩm của mình hay không”.

“Cam kết là một trong những lợi ích của cách tiếp cận này”.

Tuy nhiên, nhóm tập trung cũng cho thấy giá trị của mình trong tình huống này. Lotz mô tả cách một thành viên của nhóm này, đại diện của một tổ chức thương mại, đã lên tiếng: “Đừng lo lắng; đây không phải là đòn chí mạng đối với hệ thống. Chúng ta có thể cải thiện khía cạnh này trong một dự án tiếp theo”. Lotz: “Điều này cho thấy mọi người đều tin rằng có đủ nông dân và nhà sản xuất thông minh có thể cải thiện nguyên mẫu của chúng tôi ở giai đoạn sau. Họ tin rằng gói giải pháp rẻ hơn, hiệu quả hơn này sẽ trở thành hiện thực. Đối với nghiên cứu này, điều quan trọng là các chuyên gia thực tế tự đánh giá điều này”.

Dùng mái che có thể chuyển đổi trong trồng táo

Mái che có thể chuyển đổi là một trong những giải pháp sáng tạo mà dự án mang lại. “Đó là một hệ thống tường và mái che tự động, có thể mở rộng bao quanh một vườn cây ăn quả. Như một loại nhà kính có thể mở rộng vậy. Các cảm biến phản ứng với môi trường: nếu chúng phát hiện thời tiết mưa, hệ thống sẽ hoạt động. Khi thời tiết quang đãng, hệ thống sẽ lại thu vào,” Lotz giải thích. Mái che có thể chuyển đổi là câu trả lời cho những thách thức khác nhau mà ngành trồng táo đang phải đối mặt, từ nấm thối quả do độ ẩm hoặc thiệt hại do mưa đá. Hơn nữa, nó giúp giảm việc sử dụng các sản phẩm bảo vệ cây trồng tới 70%.

“Các nhóm nghiên cứu và nhóm tập trung mang đến sự tự do để xem xét, thử nghiệm và thoát khỏi lối mòn”.

Được dẫn dắt bởi Bert Lotz, nhóm Ứng dụng Sinh thái phát triển các hệ thống canh tác bền vững và sáng tạo. Họ làm như vậy dựa trên ý kiến đóng góp của các chuyên gia thực tế, từ nông dân đến các nhà hoạch định chính sách. Những nhóm được gọi là nhóm nghiên cứu và nhóm tập trung này, đã thiết kế một hệ thống canh tác bền vững cho dâu tây.

Các nhóm nghiên cứu và nhóm tập trung tự do cân nhắc, thử nghiệm và thoát khỏi lối mòn. Ý tưởng về mái che có thể chuyển đổi là kết quả của một cuộc thảo luận vui vẻ giữa các nhà nghiên cứu và các chuyên gia thực tế. “Nếu bạn muốn bảo vệ táo của mình khỏi độ ẩm, bạn cần một mái che. Đồng thời, táo cần ánh sáng mặt trời để phát triển màu sắc hấp dẫn của chúng. Hơn nữa, việc thiếu thông gió có thể dẫn đến nấm mốc. Sẽ như thế nào nếu bạn có một mái che mà bạn có thể kéo dài và thu vào theo ý muốn?”.

Trồng hoa loa kèn và dâu tây trong nhà kính

Một giải pháp thông minh cũng cần thiết để chuyển sang kiểm soát dịch hại sinh học trong lĩnh vực trồng dâu tây. Trong phương pháp mới, dâu tây được trồng trong nhà kính, nơi côn trùng gây hại được tiêu diệt bằng các loài côn trùng khác. Lotz giải thích: “Những loài côn trùng săn mồi hữu ích này cần có khả năng tìm thấy con mồi ngay cả khi không có sâu bệnh. Trong một trong những buổi họp, một chuyên gia đã đề xuất tạo ra những khu vực cho chúng trong nhà kính. Khu vực này có 'cây ngân hàng' là nơi trú ngụ của rệp không gây hại cho cây trồng. Các loài côn trùng săn mồi phát triển mạnh trên những cây này. Chúng có thể nghỉ ngơi và sinh sôi. Ngay khi sâu bệnh xuất hiện, người trồng sẽ có một đội quân khỏe mạnh sẵn sàng để sử dụng”.

Cây ngân hàng là nơi trú ngụ của các loài rệp không gây hại cho cây trồng.

Ngành trồng hoa loa kèn cũng đang tìm kiếm các giải pháp xanh, sáng tạo. Chu kỳ trồng hoa loa kèn thông thường là bốn năm, trong đó các củ hoa được nhân lên để làm giống. Tất cả đều diễn ra trên đất ngoài trời, nơi các củ hoa dễ bị nhiễm vi-rút và nấm. Để sản xuất đủ số lượng củ hoa mới bất chấp những rủi ro này, người trồng hoa sử dụng thuốc trừ sâu và thuốc diệt nấm. “Nhóm nghiên cứu đã thấy được sự hấp dẫn của việc chuyển việc trồng củ hoa sang nhà kính, nơi quá trình này có thể diễn ra an toàn và sạch sẽ, mà không cần đến các sản phẩm bảo vệ thực vật. Ý tưởng này đã thành công. Sau một năm trong nhà kính, củ hoa không có vi-rút có thể được chuyển ra đồng ruộng, nơi nó được trồng trong một năm nữa”. Vì các củ hoa không bị bất kỳ loại vi-rút nào, nên người trồng không cần sử dụng các sản phẩm bảo vệ thực vật để chống lại các loại côn trùng thường truyền những loại vi-rút đó.

Sự tham gia tự do, có động lực

Ngoài sự nhiệt tình và sáng tạo, các chuyên gia và nhà hoạch định chính sách tham gia cũng có những băn khoăn. Cuối cùng, ai có thể đánh giá tiềm năng của một nguyên mẫu tốt hơn các chuyên gia thực tế? “Dự án hoa loa kèn là một ví dụ tuyệt vời về chức năng đánh giá của các nhóm thảo luận”, Lotz giải thích. Các củ hoa được trồng trong nhà kính có kích thước và hình dạng quá khác nhau. “Chúng tôi vẫn chưa đạt được kết quả như mong đợi, những người trồng hoa cho biết. Sau cùng, đạt được một kết quả có tiềm năng thị trường chính là tham vọng thực sự của dự án”.

Dự án hoa loa kèn dưới sự bảo trợ của Lotz và nhóm của ông hiện đã kết thúc. “Nhưng đây không phải là kết thúc của chuyến đi. Ý tưởng vẫn còn tồn tại và đang phát triển, và chúng tôi đang tìm kiếm sự hợp tác mới với ngành công nghiệp để tiếp tục nghiên cứu. Còn nhiều điều cần khám phá trong lĩnh vực này”.

“Theo cách này, thực hành và nghiên cứu sẽ gắn kết chặt chẽ với nhau, ngay cả khi đề cập đến những đổi mới táo bạo hơn”.

Khi mô tả bầu không khí trong các nhóm nghiên cứu và nhóm tập trung, Lotz thường nhắc đến từ 'cần thiết'. Cả các nhà khoa học và chuyên gia thực tế đều biết rằng việc bảo vệ mùa màng chỉ đơn giản là cần trở nên xanh hơn. Cũng có một nhận thức rõ ràng rằng nhiều sản phẩm bảo vệ mùa màng sẽ biến mất trong những năm tới. “Dự án này khuyến khích những người tham gia nghĩ về những cách để tiếp tục canh tác cây trồng trong tương lai, trong một bầu không khí an toàn, bảo mật. Và họ nhất định sẽ tận dụng điều này. Trong hầu hết mọi dự án, các nhà khoa học thấy rằng, mặc dù họ vẫn còn thận trọng, nông dân và nhà hoạch định chính sách nói rằng: chúng ta sắp hết thời gian rồi - hãy tiếp tục!”

Theo cách này, thực hành và nghiên cứu trở nên gắn kết chặt chẽ, ngay cả khi đề cập đến những đổi mới táo bạo hơn. “Hình thức nghiên cứu này mang lại triển vọng cho tương lai. Triển vọng đó giúp giải phóng chúng ta khỏi những vấn đề hiện tại và thúc đẩy chúng ta thực sự hướng tới đổi mới”.

Huỳnh Thị Đan Anh theo Đại học Wageningen.