Tháng 11 thị trường lúa gạo thế giới sôi động chút ít nhờ thông tin Thái Lan ký được hợp đồng lớn với Trung Quốc và bão lớn khiến Philippine phải nhập khẩu gạo khẩn cấp. Tuy nhiên, nguồn cung nhìn chung vẫn dồi dào, và nhu cầu nhập khẩu từ các khách hàng lớn không có biến động. Giá lúa gạo tháng 11 do vậy chỉ biến động nhẹ.

II. DIỄN BIẾN THỊ TRƯỜNG

Thị trường gạo châu Á trầm lắng vào cuối tháng 10/2013 nhưng sôi động lên từ đầu tháng 11, khi Việt Nam kết thúc vụ thu hoạch và hậu quả của cơn bão lớn Haiyan khiến Philippine phải lên kế hoạch nhập khẩu gạo.

Nhìn chung trên thị trường thế giới nguồn cung đang khá dồi dào, trong khi nhu cầu thấp và những nước tiêu thụ chính đã dự trữ dủ dùng. Nhu cầu từ Philippine là niềm hy vọng lớn hiếm hoi của các nước xuất khẩu châu Á vào lúc này.

Tính từ đầu năm tới nay, giá gạo Thái Lan giảm trên 20%, trong khi gạo Việt Nam chỉ giảm khoảng 3,6%, khiến mức chênh lệch giữa 2 loại hiện còn dưới 4,2%, thấp hơn rất nhiều so với 25% hồi đầu năm 2013. Đây là mức chênh lệch ít nhất kể từ tháng 10/2011, khi Thái Lan mới bắt đầu chương trình can thiệp sau khi Thủ tướng Yingluck Shinawatra mới đắc cử và can thiệp mạnh tay vào thị trường lúa gạo nội địa. Như vậy, gạo Việt Nam đang mất dần sức cạnh tranh về giá trên thị trường châu Á.

Đồ thị giá gạo châu Á (USD/tấn)

Tính chung trong vòng 1 tháng qua (20/10 đến 20/11), giá gạo xuất khẩu của Việt Nam tháng qua giảm nhẹ 3% so với tháng trước đó, từ trung bình 435 USD/tấn xuống 422 USD/tấn. So với cùng kỳ năm ngoái (466 USD/tấn), giá gạo xuất khẩu trung bình tháng qua giảm khoảng 9%. Hiện gạo 5% ở mức khoảng 400-405 USD/tấn, còn gạo 25% tấm ở mức 370-380 USD/tấn.

Trái lại giá gạo trên thị trường nội địa tăng nhẹ khoảng 100-250 đồng trong tháng qua, khi vụ thu hoạch kết thúc.

Bảng 1: Giá lúa gạo nguyên liệu tại ĐBSCL (đồng/kg)

Gạo 5% tấm của Thái Lan dao động quanh ngưỡng 420-430 USD/tấn từ giữa tháng 9 tới nay. Trong tháng 11 có lúc giá giảm xuống chỉ 410 USD/tấn, gần sát với gạo Việt Nam. Mức giá này giảm 25% so với 570 USD/tấn hồi cuối năm ngoái.

Tuy nhiên, thị trường lúa gạo nội địa Ấn Độ biến động khá mạnh. Sau cơn bão lớn hồi tháng 10, giá lúa gạo chất lượng cao (Basmati) nội địa tại Ấn Độ rục rịch tăng, bởi chính phủ Ấn Độ không dự trữ loại gạo này. Hầu hết giá các loại gạo thông thường hiện chưa biến động đáng kể do lượng dự trữ của Ấn Độ hiện còn rất lớn.

Giới kinh doanh Ấn Độ cho biết giá nội địa Ấn Độ đối với một số loại gạo basmati được mua từ các nông dân đã tăng vọt lên hơn 50% so với mức 1.000 USD – 1.100 USD/tấn một năm trước đây.

Giá gạo tại Philippine tăng vọt sau bão Haiyan, sau khi đã tăng liên tục trước đó. Trung tuần tháng 11 giá bán lẻ gạo lên tới khoảng khoảng 880 USD/tấn, tăng khoảng 9% so với cùng kỳ năm 2012. Giá gạo thường xuyên ở xung quanh 810 USD/tấn, cao hơn 11% so với năm trước, do chính phủ Philippine nỗ lực thu mua lúa gạo trong nước để dự trữ với mục tiêu giảm nhập khẩu.

III. SẢN XUẤT VÀ THƯƠNG MẠI

1. Các nước xuất khẩu chủ chốt:

1.1 Việt Nam

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), khối lượng xuất khẩu tháng 11 chậm lại do xuất khẩu sang thị trường châu Phi bị cạnh tranh giá thấp với Ấn Độ, Pakistan bởi hai nước này có vị trí địa lý thuận lợi hơn nên giá cước tàu cạnh tranh hơn (chênh lệch giá cước từ 20-45 USD/tấn tùy khu vực đến). Trong 2 tuần đầu tháng 11 xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 142.265 tấn, với trị giá đạt 60,023 triệu USD, giảm lần lượt 73% và 77% so với cùng kỳ năm ngoái. Khối lượng xuất khẩu lũy kế từ đầu năm đến ngày 14/11 đạt 5,876 triệu tấn, giảm khoảng 17,5% so với khoảng 7,1 triệu tấn gạo xuất khẩu trong thời gian từ 1/1-30/11/2012. Trị giá xuất khẩu lũy kế đạt 2.536 tỷ USD. Giá gạo xuất khẩu trung bình từ 1/1-14/11/2013 khoảng 430 USD/tấn (FOB), giảm khoảng 6% so với giá xuất khẩu trung bình giai đoạn tháng 1-11/2012.

1.2 Thái Lan

Tuy nhiên, với lượng dự trữ khổng lồ, xuất khẩu gạo của Ấn Độ vẫn đang tiến triển tốt.

Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) cho biết xuất khẩu gạo Ấn Độ 9 tháng đầu năm đạt khoảng 8,2 triệu tấn, tăng 5% so với 7,8 triệu tấn cùng kỳ năm ngoái.

1.4 Pakistan

Theo thống kê sơ bộ của Tổng cục Thống kê Pakistan, xuất khẩu gạo nước này trong 4 tháng đầu tài khóa 2013-14 (tháng 7-tháng 6) đạt khoảng 882.132 tấn, tăng khoảng 24% so với cùng kỳ năm trước.

Hầu hết lượng tăng nhờ xuất khẩu gạo phi basmati, đã tăng lên khoảng 678.420 tấn trong giai đoạn tháng 7-tháng 10, tăng khoảng 36% so với cùng kỳ năm trước, trong khi xuất khẩu gạo basmati giảm khoảng 4,5% xuống khoảng 203.712 tấn.

2. Các nước nhập khẩu chủ chốt:

Trận bão lịch sử Haiyan đã khiến Philippine trở thành tâm điểm của thị trường lúa gạo thế giới trong tháng 11. Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) cho biết bão Haiyan đã phá hủy 1/3 khu vực trồng lúa của Philippine và nhiều kho chứa lúa dự trữ. Từ sau cơn bão Haiyan tới nay, NFA đã phân phối khoảng 298.218 tấn gạo cho nông dân.

Theo số liệu sơ bộ của FAO, sản lượng lúa năm 2013 đạt khoảng 18 triệu tấn, giảm khoảng 5% so với dự báo trước (18,9 triệu tấn) và giảm khoảng 10% so với mục tiêu 20 triệu tấn của chính phủ. Như vậy, Philippine sẽ khó đạt mục tiêu tự cung tự cấp trong năm nay.

Hôm 15/11, Cơ quan Lương thực Quốc gia Philippine (NFA) đã thông qua kế hoạch nhập khẩu 500.000 tấn gạo khẩu từ Thái Lan, Việt Nam và Campuchia vào tháng 11 hoặc tháng 12 năm 2013 để cải thiện tình hình dự trữ đệm.

Được biết dự trữ gạo của NFA đã giảm mạnh ngay cả trước khi bão xảy ra. Theo Cục Thống kê Nông nghiệp Philippines (BAS), tổng lượng dự trữ gạo ở Philippines tính đến ngày 01/10/2013 khoảng 1,7 triệu tấn, giảm khoảng 11% so với cùng kỳ năm ngoái.

Các tổ chức quốc tế đều thống nhất dự báo nhập khẩu gạo vào Philippine năm 2014 chắc chắn sẽ tăng so với năm 2013 và so với những dự báo trước, lên khoảng 1,2 triệu tấn.

Niên vụ 2012-13, sản lượng gạo Trung Quốc tiếp tục tăng nhưng nhu cầu tiêu thụ còn tăng mạnh hơn, và xu hướng này dự kiến sẽ còn tiếp tục sang năm niên vụ 2013-14 này. Thời tiết bất thường, hạn hán và lũ lụt đã ảnh hưởng tới sản lượng lúa gạo. Theo Trung tâm Thông tin ngũ cốc và các loại dầu quốc gia TQ (CNGOIC), sản lượng gạo của nước này trong năm nay sẽ giảm 0,7% so với năm ngoái, xuống còn 202,8 triệu tấn. Đây sẽ là lần đầu tiên trong vòng 10 năm sản lượng gạo Trung Quốc sụt giảm.

Theo Trung tâm Tư vấn Dầu và Ngũ cốc Quốc gia Trung Quốc (CNGOIC), nước này sẽ tăng nhập khẩu gạo lên mức cao kỷ lục 5 triệu tấn trong năm 2013/14 (kết thúc vào tháng 9/2014) do sản xuất trong nước sụt giảm mà giá tăng cao. Con số này cao hơn khoảng 25% so với 4 triệu tấn gạo mà CNGOIC ước tính trước đây và cao hơn khoảng 47% so với ước tính khoảng 3,4 triệu tấn của USDA.

Tháng 12, thị trường gạo thế giới nhiều khả năng sẽ sôi động lên nhờ nhu cầu từ Philippine, Trung Quốc và một số quốc gia châu Phi.

Philippine vừa quyết định nhập khẩu 500.000 tấn gạo. Thái Lan cũng vừa thông báo ký được hợp đồng bán 1,2 triệu tấn cho Trung Quốc, kỳ hạn giao tháng 12/2013. Giá gạo nội địa cao có thể sẽ khiến Trung Quốc gia tăng nhập khẩu gạo từ nay đến Tết Nguyên đán.

Việt Nam đã thu hoạch xong lúa Thu Đông, nguồn cung sẽ không gia tăng trong vòng 3 tháng tới. Triển vọng sản lượng gạo Ấn Độ năm tới sẽ giảm. Giá gạo nội địa ở Ấn Độ, Pakistan, Myanmar cũng đang rục rịch tăng. Philippine sẽ phải tăng nhập khẩu gạo vào năm tới sau trận bão hủy diệt vừa qua. Tất cả những yếu tố này sẽ khiến những khách hàng có nhu cầu mua chắc chắn sẽ phải quyết định mua trong giai đoạn cuối tháng 11-đầu tháng 12 này, khi Thái Lan vào vụ thu hoạch cao điểm – thời điểm mà nhiều người hy vọng giá sẽ giảm chạm đáy để mua vào.

Về giá, triển vọng giá gạo tháng 12 sẽ nhích tăng nhẹ nhờ những yếu tố cơ bản như trên. Tuy nhiên, yếu tố Thái Lan vẫn là rủi ro lớn nhất với thị trường gạo, bởi nếu chính phủ của bà Yingluck quyết định phải bán gạo dự trữ, ngay cả khi bị lỗ lớn thì giá gạo Thái sẽ giảm thêm nữa, ảnh hưởng lây lan tới giá gạo xuất khẩu của cả khu vực.

Tuy nhiên, điều này khó xảy ra bởi chính phủ Thái đã tìm ra giải pháp giải quyết vấn đề trước mắt là ngân sách cho chương trình thu mua lúa hiện tại, đó là phát hành trái phiếu. Nếu Thái Lan vẫn tiếp tục tốc độ bán dần gạo dự trữ như hiện nay nhưng không gây tràn ngập thị trường, giá gạo chắc chắn sẽ không giảm thêm nữa, nhất là khi những nước xuất khẩu lớn khác như Ấn Độ chắc chắn sẽ giảm cung nếu giá giảm mạnh hơn nữa.

Song việc giá tăng mạnh cũng khó xảy ra, bởi nguồn cung gạo Thái lan trên thị trường tự do nội địa đang gia tăng bởi chính sách thu mua mới của chính phủ là không mua hết toàn bộ sản lượng lúa gạo của nông dân. Bên cạnh đó, Philippine cũng chỉ tăng nhẹ nhập khẩu do trận bão vừa qua, và vẫn theo đuổi mục tiêu tự cung tự cấp. Yếu tố cơ bản ở những nước sản xuất, xuất khẩu và nhập khẩu chủ chốt khác không có biến động lớn.

Khả năng hoàn thành mục tiêu xuất khẩu gạo của Việt Nam phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhất là nhu cầu nhập khẩu của khu vực châu Phi, thị trường Trung Quốc, tín hiệu nhập khẩu trở lại từ các thị trường truyền thống như Philippines, Malaysia và Indonesia. Bên cạnh đó, các động thái liên quan đến chính sách giải phóng lượng gạo tồn kho của Thái Lan và tình hình mùa vụ, năng lực xuất khẩu của Ấn Độ, Pakistan cũng sẽ tác động trực tiếp tới xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Theo VINANET.