·        Quý I giá gạo châu Á đồng loạt giảm, nhưng sang quý II giá vẫn giảm ở Thái Lan song tăng ở một số nước khác, trong đó có Ấn Độ, Pakistan và Việt Nam;

·        Từ cuối tháng 4 giá gạo trắng thường của Việt Nam đắt hơn gạo Thái;

·        Philippine và Malaysia trở lại thị trường nhập khẩu gạo;

·        Trung Quốc tiếp tục mua mạnh gạo Việt Nam qua đường biên giới. Triển vọng mậu xuất khẩu gạo sang Trung Quốc không bị ảnh hưởng bởi vấn đề Biển Đông.

I. DIỄN BIẾN THỊ TRƯỜNG

Trong quý I/2014, giá gạo thế giới tiếp tục xu hướng cuối năm 2013: Gạo Việt Nam giảm thấp và rẻ hơn nhiều so với gạo Thái Lan. Tuy nhiên bắt đầu sang quý II, xu hướng giá có sự chia rẽ theo hướng trái chiều: Liên tục giảm ở Thái Lan nhưng lại có xu hướng tăng ở Ấn Độ, Pakistan và Việt Nam, và mức tăng cũng không đồng đều.

Xu hướng giá gạo Thái Lan có ảnh hưởng tới giá toàn khu vực, nhất là các nước láng giềng trong đó có Việt Nam.

Đồ thị 1: Chỉ số giá gạo thế giới từ 2011 tới nay (USD/tấn)

Tại Thái Lan, chương trình trợ giá gạo của chính phủ Thái Lan kết thúc vào cuối tháng 2/2014, tạo cơ hội cho giá gạo xuất khẩu của Thái liên tục sụt giảm từ đó. giá gạo trắng thường lần đầu tiên giảm so với gạo Việt Nam kể từ cuối tháng 4 vừa qua, và liên tục duy trì thấp hơn gạo Việt Nam kể từ đó tới nay – điều bất thường hiếm thấy trong lịch sử. Hiện giá gạo Thái Lan thấp hơn khoảng 26% so với một năm trước đây.

Thị trường lúa gạo xuất khẩu của Việt Nam khởi sắc từ cuối tháng 4/2014 sau khi ký được hợp đồng lớn 800.000 tấn với Philippine, cộng thêm một số yếu tố khác như chương trình thu mua tạm trữ của Chính phủ và xuất khẩu đều đặn sang Trung Quốc qua biên giới. Ở thời điểm hiện tại, nhu cầu từ Trung Quốc, Malaysia và Philippine đang hỗ trợ giá gạo Việt Nam.

Đồ thị 2: Giá gạo Thái Lan và Việt Nam,loại 5% tấm xuất khẩu (USD/tấn)

Nguồn: Vinanet.com.vn

Trên thị trường trong nước, giá lúa gạo 6 tháng đầu năm giảm nhẹ, mức giảm khoảng 300 – 500 đồng/kg. Điều này trái ngược với xu hướng giá xuất khẩu tăng nhẹ.

Bảng 1: Giá lúa gạo nguyên liệu tại ĐBSCL (đồng/kg)

II. SẢN XUẤT VÀ THƯƠNG MẠI

1. Các nước xuất khẩu chủ chốt

1.1. Việt Nam

Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, sản lượng lúa cả nước thu hoạch trong 6 tháng đầu năm nay đạt khoảng 13,5 triệu tấn. Vụ Đông – Xuân ở ĐBSCL năm nay đạt sản lượng khoảng 11 triệu tấn gạo, tăng khoảng 2% so với cùng vụ năm ngoái nhờsử dụng các kỹ thuật nông nghiệp hiện đại, các biện pháp phòng chống dịch bệnh cây trồng và đủ nước. Vụ thu hoạch Hè – Thu ở ĐBSCL đã bắt đầu, thời gian cao điểm sẽ vào tháng 7 và sản lượng dự báo sẽ giảm.

Xuất khẩu gạo Việt Nam tính từ đầu năm tới ngày 12/6 đạt 2,065 triệu tấn, trị giá FOB 1,128 tỷ USD, trị giá CIF 1,188 tỷ USD. Trung Quốc hiện đang là thị trường xuất khẩu chiếm vị trí đứng đầu với tỷ trọng khoảng 46,5%. Việt Nam đã ký hợp đồng cung cấp 800.000 tấn gạo sang Philippine, 200.000 tấn sang Malaysia và đang mong muốn ký được hợp đồng mới với Indonesia, nước nhập khẩu gạo lớn thứ 5 thế giới. Trong khi xuất khẩu sang Trung Quốc vẫn giữ nguyên tiến độ thì xuất khẩu sang một số thị trường truyền thống có xu hướng sụt giảm như Malaysia, Bờ Biển Nga, Indonesia, Singapore…

Đồ thị 3: Xuất khẩu gạo Việt Nam

Xuất khẩu gạo sang Trung Quốc gần đây rất sôi động, với nhiều thời điểm lượng xuất trung bình ngày lên tới 800 – 1000 tấn. Nguyên nhân bởi giá gạo thế giới có dấu hiệu chạm đáy, cộng với thời tiết xấu ở một số tỉnh gần biên giới Việt Nam.

Căng thẳng ở Biển Đông đã từng gây lo ngại ảnh hưởng tới mậu dịch hàng hóa, trong đó có mặt hàng gạo. Song thực tế chỉ ảnh hưởng chút ít trong ngắn hạn do yếu tố tâm lý, và khả năng sẽ ổn định trong những tháng cuối năm nay.

Nhằm giúp các nhà xuất khẩu, cả nhà nước và tư nhân, chủ động, linh hoạt về giá, đồng thời đa dạng hóa hơn thị trường, Chính phủ Việt Nam đang xem xét việc loại bỏ giá xuất khẩu tối thiểu (MEP).

Với nỗ lực chủ động tìm kiếm bạn hàng, giảm sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc, các cơ quan chức năng đang rất nỗ lực xúc tiến thương mại, đã tổ chức các đoàn làm việc đến các thị trường truyền thống và tiềm năng để khai thác như Mexico, Malaysia, Singapore…

1.2. Thái Lan

Chương trình thu mua lúa gạo với giá cao ngất ngưởng của Chính phủ Thái Lan áp dụng từ tháng 10/2011 đã kết thúc vào cuối tháng 2/2014 và lần này không được gia hạn. Đó là lý do khiến giá gạo Thái giảm mạnh trong mấy tháng qua, cộng thêm việc tích cực bán gạo dự trữ đẩy xuất khẩu tăng trở lại.

Theo Hiệp hội Xuất khẩu gạo Thái Lan, tính đến 20/5, Thái Lan đã xuất khẩu 3,93 triệu tấn gạo, tăng 45% so với cùng kỳ năm trước – vượt qua Ấn Độ với 3,74 triệu tấn và Việt Nam 2,4 triệu tấn –trở lại ngôi vị nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.

Xuất khẩu gạo Thái Lan năm 2014 dự báo sẽ tiếp tục ổn định, trong bối cảnh giá rẻ tạo cơ hội cạnh tranh, song bất ổn chính trị gia tăng. Dự báo phải mất vài năm Chính phủ Thái mới có thể bán hết lượng dự trữ khổng lồ của mình.

Chính quyền quân đội Thái Lan Lan dự định sẽ thực hiện chương trình can thiệp kiểu mới vào thị trường lúa gạo, theo đó giúp nông dân một phần chi phí sản xuất, chứ không mua gạo với giá quá cao như trước đây.

1.3. Ấn Độ

Sản lượng gạo của Ấn Độ năm nay dự báo sẽ giảm nhẹ bởi thời tiết xấu do ảnh hưởng của El Nino. Tuy nhiên, với lượng dự trữ lớn, Chính phủ vẫn kiểm soát tốt giá cả. Theo số liệu của Tổng công ty Lương thực Ấn Độ (FCI), tính đến 1/6, dự trữ lúa gạo của nước này trong kho dự trữ trung tâm hiện khoảng 28,03 triệu tấn (trong đó 11,361.000 tấn gạo), cao hơn so với mức tiêu chuẩn 10 triệu tấn.

1.4. Campuchia

Nguồn cung dồi dào trong khi vụ thu hoạch mới đang đến gần và nhu cầu thấp đang tác động tới xuất khẩu gạo Campuchia. Chủ tịch Liên đoàn Lúa gạo Campuchia (CRF) cho biết dự trữ gạo vụ thu hoạch thứ 2 niên vụ 2013-14 (vụ tháng 11 – tháng 3) đang tăng lên ở một số nhà máy, bởi đơn đặt hàng giảm sút. Ông cho biết các nhà máy chỉ có thể bán 20% lượng dự trữ của vụ vừa qua, so với 70% cùng vụ năm 2013.

Giá gạo Campuchia trở nên kém sức cạnh tranh so với các nước láng giềng. Trong khi gạo Campuchia giá 440 USD/tấn thì gạo Thái và Việt chỉ lần lượt 385 USD/tấn và 405 USD/tấn.

2. Các nước nhập khẩu chủ chốt

2.1. Trung Quốc

Mặc dù được dự báo sản lượng năm 2014 sẽ tăng nhẹ, Trung Quốc vẫn phải phụ thuộc nhiều vào gạo nhập khẩu, một lượng lớn từ Việt Nam qua đường biên giới, bởi những tỉnh giáp biên giới Việt Nam bị hạn hán.

2.2. Philippines

Cục Lương thực quốc gia Philippines (NFA) dự đoán giá gạo trong nước sẽ tăng 5% (2 peso/kg hoặc 45 USD/tấn) trong vụ giáp hạt 2014 (tháng 7-tháng 9). Hiện tại, giá nội địa gạo trắng thông thường ở mức 40 peso/kg (909 USD/tấn), trong khi giá gạo trắng cao cấp là 42 peso/kg (955 USD/tấn).

Để ứng phó với tình huống này, Philippine đã ký hợp đồng nhập khẩu 800.000 tấn gạo Việt Nam sau một cuộc đấu thầu mở hồi tháng 4. Hàng sẽ giao trong khoảng thời gian tháng 5 – tháng 8.

2.3. Indonesia

Indonesia đã hạ dự báo sản lượng gạo xuống 73 triệu tấn trong năm nay do diện tích đất trồng lúa eo hẹp. Lo ngại rằng giá gạo trong nước có thể tăng nếu xảy ra El Nino vào giữa năm, Indonesia đang cân nhắc khả năng nhập khẩu gạo trong năm nay, dự kiến sẽ quyết định trong tháng 7 tới.

FAO dự báo năm 2014, Indonesia sẽ nhập khẩu 1,1 triệu tấn gạo tăng 60% so với 687.500 tấn năm 2013. USDA thậm chí còn dự báo Indonesia sẽ tăng gấp đôi nhập khẩu gạo trong năm nay, lên 1,5 triệu tấn.

III. DỰ BÁO, CẢNH BÁO

Nhiều khả năng El Nino sẽ xảy ra vào nửa cuối năm nay, gây khô hạn cho các nước quanh Thái Bình Dương, song những quốc gia có mức an ninh lương thực thấp đã và đang kịp thời nhập khẩu nhân lúc giá rẻ để đảm bảo đủ cung trong lúc giáp hạt. Philippine với 800.000 tấn đã tạm đủ cho tới vụ thu hoạch tiếp theo (tháng 9), thị trường chỉ còn hy vọng Indonesia, Malayia, Trung Quốc và một số nước châu Phi gia tăng nhập khẩu trong thời gian tới, trong bối cảnh những nước xuất khẩu chủ chốt còn lượng cung cấp khá lớn, kể cả Ấn Độ.

Về cung – cầu, USDA dự báo sản lượng và mậu dịch gạo thế giới sẽ đều tăng trong niên vụ 2014/15.

USDA dự báo sản lượng gạo trắng toàn cầu năm 2014-2015 đạt kỷ lục 480,7 triệu tấn, tăng nhẹ so với 477,5 triệu tấn năm 2013-2014, bởi diện tích tăng lên 161,6 triệu ha, cao hơn khoảng 800.000 ha so với năm trước.

Đồ thị 4: Dự báo sản lượng gạo trắng thế giới

USDA dự báo mậu dịch gạo trắng thế giới cũng sẽ đạt kỷ lục cao, khoảng 41,5 triệu tấn năm 2015, tăng 1,5% so với 40,7 triệu tấn năm 2014.

Về xuất khẩu, USDA nhận định Thái Lan sẽ giữ vị trí số 1 với 10 triệu tấn gạo trong năm 2015, tăng 1% so với 9,9 triệu tấn năm 2014.

Xuất khẩu gạo của Việt Nam, Campuchia, Ai Cập, Paraguay, Uruguay, Venezuela và Mỹ cũng tăng, trong khi xuất khẩu gạo của Australia, Brazil, Ấn Độ và EU giảm.

Về triển vọng xuất khẩu gạo của Việt Nam, nhờ sự hỗ trợ tích cực của Chính phủ, nếu duy trì và nâng cao được chất lượng gạo, và giữ được giá ở mức cạnh tranh so với các đối thủ trong khu vực, triển vọng xuất khẩu những tháng cuối năm nay vẫn khả quan, trong bối cảnh một số nước nhập khẩu truyền thống của Việt Nam như Malaysia, Indonesia, Bangladesh… đã quay lại tiếp xúc tìm hiểu thông tin mua gạo sau thời gian gián đoạn hoặc giảm mua.

Triển vọng xuất khẩu sang Trung Quốc

Đây là một thị trường tiềm năng với các nước xuất khẩu gạo, nhất là Việt Nam, bởi đường biên giới dài giữa 2 bên tạo thuận lợi cho mậu dịch mậu biên. Sản lượng gạo của Trung Quốc được nhận định là có thể ngày càng thấp hơn nhu cầu không chỉ do xu hướng đô thị hóa mà còn bởi nhiều yếu tố khác.

Hai năm qua, Trung Quốc nổi lên là thị trường lớn nhập khẩu gạo Việt Nam, với khoảng 2 triệu tấn, bù đắp cho xuất khẩu sụt giảm sang một số thị trường truyền thống như Philippine. Năm 2014 này, tình hình xuất khẩu sang Trung Quốc có nhiều biến động, song tổng khối lượng xuất sang thị trường này vẫn duy trì mức ổn định so với hai năm trước, bất chấp căng thẳng ở Biển Đông. Lý do là bởi Trung Quốc thực sự có lợi khi nhập khẩu gạo Việt Nam, với chi phí rẻ nhờ gần về mặt địa lý. Ngoài ra, 2 triệu tấn nhập từ Việt Nam không đáng kể so với mức tiêu thụ khổng lồ ở thị trường này. Vậy nên trừ khi có chính sách hạn chế nhập khẩu chính thức từ phía Chính phủ Trung Quốc (điều hầu như không có khả năng xảy ra), đây vẫn là thị trường tiêu thụ mạnh gạo của Việt Nam trong thời gian tới.

Đồ thị 5: Dự báo nhập khẩu gạo thế giới

Châu Phi đang trở thành thị trường lúa gạo tiềm năng nhất thế giới, thậm chí sẽ có mức tiêu thụ gạo cao hơn cả châu Á trong tương lai.

Theo VINANET.