I.                   DIỄN BIẾN THỊ TRƯỜNG

Đúng như dự báo, chỉ số giá gạo trắng xuất khẩu trên toàn cầu tiếp tục giảm khoảng 2% trong tháng 2, xuống 420 USD/tấn, do nguồn cung vẫn dồi dào, nhất là ở những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, trong khi nhu cầu nhập khẩu thấp.

Hình 1: Đồ thị giá gạo 5% tấm xuất khẩu của một số nước châu Á

Trên thị trường gạo xuất khẩu châu Á, giá gạo đồng loạt giảm ở các nước xuất khẩu chủ chốt, ngoại trừ Thái Lan.

Tại Thái Lan, giá tiếp tục duy trì ở mức thấp do nhu cầu yếu từ châu Phi, trong bối cảnh nguồn cung vẫn dồi dào khi chính phủ Thái liên tiếp bán gạo dự trữ ra. Giá gạo Việt Nam giảm trong thời gian gần đây khiến gạo Thái Lan khó cạnh tranh trên thị trường thế giới.

Giá gạo 5% tấm của Thái Lan duy trì ở mức 410-415 USD/tấn trong suốt tháng 2.

Các thương gia Thái Lan nhận định giá sẽ còn tiếp tục duy trì ở mức thấp như hiện nay bởi nguồn cung vẫn đang gia tăng; châu Phi còn nhiều gạo dự trữ sau một thời gian tích cực mua, và đồng euro giảm giá sẽ làm giảm hơn nữa nhu cầu gạo từ châu Âu.

Tại Ấn Độ, giá gạo 5% tấm hôm 24/2 ở mức 395 USD/tấn, giảm khoảng 5 USD/tấn so với một tháng trước đó. Gạo Pakistan giá rẻ đang cạnh tranh mạnh làm giảm nhu cầu đối với gạo Ấn Độ.

Gạo 5% tấm của Pakistan giá hiện khoảng 350 USD/tấn, giảm khoảng 15 USD/tấn so với một tháng trước đây, và hiện đang rẻ nhất trong khu vực.

Gạo Campuchia loại 5% tấm cũng giảm khoảng 5 USD/tấn trong vòng một tháng qua, hiện ở mức khoảng 345 USD/tấn.

Trong số các nước nhập khẩu chủ chốt, riêng tại Indonesiagiá gạo đang có chiều hướng tăng. Giá gạo tại Indonesia đã tăng khá mạnh kể từ tháng 9 năm ngoái. Theo FAO, giá gạo tại thị trường này tháng 1/2015 ở mức khoảng 9,78 triệu rupiah (khoảng 761 triệu USD)/tấn, cao hơn khoảng 10% so với 8,98 triệu rupiah (khoảng 750 USD)/tấn tháng 9 năm ngoái, và cao hơn khoảng 9% so với cùng kỳ năm ngoái, trái ngược với xu hướng giảm ở nhiều thị trường xuất khẩu. Nguyên nhân chủ yếu do chính sách hạn chế nhập khẩu của quốc gia này. Mặc dù vậy, chính phủ nước này đang cố gắng trì hoãn nhập khẩu gạo bởi tính toán rằng lượng tồn trữ hiện đủ dùng cho tới vụ thu hoạch sắp tới – khoảng tháng 3 – tháng 4.

Tại Việt Nam, bước sang tháng 2 giá gạo nội địa và xuất khẩu giảm mạnh do ảnh hưởng từ xu hướng giảm giá chung trong toàn khu vực, cộng với việc nhu cầu gạo xuất khẩu yếu trong khi vụ thu hoạch chính đang tới gần.

Những nguyên nhân chủ yếu khiến giá gạo VN sụt giảm:

·        Vụ thu hoạch Đông – Xuân tới gần, sẽ cao điểm vào trung tuần tháng 3, là vụ lớn nhất trong năm với năng suất và chất lượng gạo tốt nhất so với các vụ còn lại và đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu.

·        Đến đầu tháng 2 Việt Nam vẫn chưa có hợp đồng xuất khẩu gạo tập trung nào được ký kết để dẫn dắt được giá lúa gạo trong nước;

·        Triển vọng xuất khẩu gạo sang châu Phi năm nay sẽ khó khăn hơn bởi gạo giá rẻ tồn trữ từ vụ cũ của Thái Lan đang được tiêu thụ mạnh ở thị trường này;

·        Gạo giá rẻ của Ấn Độ và Pakistan cũng cạnh tranh mạnh ở thị trường châu Phi với một số lợi thế, đặc biệt là cước phí vận tải rẻ hơn;

·        Xuất khẩu gạo qua đường tiểu ngạch sang Trung Quốc sẽ ngày càng khó khăn hơn, bởi Trung Quốc siết nhập khẩu tiểu ngạch để chuyển dần sang chính ngạch.

Thời điểm giá gạo xuất khẩu xuống thấp nhất trong tháng là hôm 2/2, khi gạo 25% tấm xuống thấp nhất kể từ tháng 7/2010 và gạo 5% tấm xuống thấp nhất kể từ tháng 9/2013, bởi một số người muốn bán được hàng trước Tết bằng mọi giá. Tuy nhiên, từ trung tuần tháng 2 giá đã hồi phục nhẹ, loại 5% tấm giá khoảng 358-360 USD/tấn, và loại 25% tấm giá khoảng 330 USD/tấn, sau khi có thông tin về việc Malaysia nhất trí mua 240.000 tấn gạo 5% tấm của Việt Nam kỳ hạn giao tháng 4 – tháng 11, và hồi phục mạnh vào cuối tháng sau khi Chính phủ quyết định thực hiện chương trình thu mua tạm trữ 1 triệu tấn quy gạo từ 1/3 đến 15/4 cộng với việc Philippine mở cuộc đấu thầu để mua 500.000 tấn gạo bổ sung vào kho dự trữ. Kết thúc tháng 2, giá gạo 5% tấm tăng lên 365-370 USD/tấn (FOB cảng Sài Gòn), cao nhất kể từ 28/1 và cao hơn khá nhiều mức 355 – 370 hai tuần trước đó; gạo 25% tấm cũng tăng lên 340 USD/tấn, FOB, từ mức 330 – 335 USD/tấn 2 tuần trước đó.

Thị trường Việt Nam nghỉ Tết Nguyên đán từ giữa tháng 2 đến gần hết tháng 2. Tính từ đầu năm tới nay, giá xuất khẩu gạo trung bình ở mức khoảng 450 USD/tấn, cao hơn khoảng 5% so với cùng kỳ năm ngoái.

Giá lúa gạo nội địa cũng giảm mạnh vào đầu tháng 2, xuống thấp hơn mọi năm từ 200 – 600 đồng/kg lúa và về gần với giá thành sản xuất lúa vụ đông xuân 2014-2015 do Bộ Tài chính công bố (Theo đó, giá thành sản xuất lúa bình quân vụ đông xuân 2014-2015 tại các tỉnh ĐBSCL là 3.417 đồng/kg). Cụ thể vào thời điểm tuần trước các giống lúa thường như IR50404 có giá chỉ 4.000 – 4.100 đồng/kg, lúa chất lượng cao có giá từ 4.200 – 4.300 đồng/kg.

Tuy nhiên sau đó giá cũng hồi phục theo xu hướng giá gạo xuất khẩu. Những ngày giáp Tết, bà con thu hoạch lúa sớm phấn khởi hơn khi giá lúa hồi phục từng ngày, dù còn chưa bằng mức cùng kỳ năm ngoái. Giá lúa tươi IR50404 bán tại ruộng hôm 21/2 được từ 4.100 - 4.200 đồng/kg, tăng được 200 đồng/kg so với một tuần trước đó, lúa tươi chất lượng cao bán tại ruộng từ 4.300 - 4.500 đồng/kg.

Bảng 1: Giá lúa gạo nguyên liệu tại ĐBSCL (đồng/kg)

II. CUNG – CẦU

Nguồn cung tiếp tục dồi dào. Ngoài kho dự trữ khổng lồ 17 triệu tấn của Thái Lan, Ấn Độ cũng quyết định bán gạo dự trữ, trong khi Thái Lan và Việt Nam đều sắp vào vụ thu hoạch mới.

1.                  Các nước xuất khẩu chủ chốt

1.1 Thái Lan

Chính phủ Thái Lan tiếp tục nỗ lực giải tỏa khoảng 17 triệu tấn gạo dự trữ tích từ những chương trình thu mua can thiệp trước đây. Hôm 29/1 nước này đã tổ chức bán đấu giá khoảng 1 triệu tấn, và đã chấp thuận giá bán 496.243 tấn. Nước này dự định sẽ bán đấu giá tiếp 1 triệu tấn vào đầu tháng 3, và mục tiêu bán khoảng 10 triệu tấn gạo dự trữ trong năm 2015 và 7 triệu tấn còn lại trong năm 2016.

Bộ Thương mại Thái Lan và Hiệp hội Xuất khẩu Gạo Thái Lan (TREA) đang lên kế hoạch xúc tiến xuất khẩu gạo sang các thị trường mới tiềm năng như Iran, Iraq và các nước Trung Đông khác do lo ngại giá dầu giảm sẽ tác động đến sức mua của các nước nhập khẩu chủ chốt.

TREA lo ngại xuất khẩu gạo của nước này năm 2015 sẽ bị ảnh hưởng kép bởi sự cạnh tranh từ các nước xuất khẩu khác, cộng với sản lượng trong nước giảm do hạn hán. TREA nhận định xuất khẩu gạo năm nay có thể giảm xuống 10 triệu tấn, từ mức 10,8 triệu tấn năm ngoái.

Để phát triển bền vững ngành sản xuất và xuất khẩu lúa gạo, Chính phủ Thái Lan đang lên kế hoạch giảm sản lượng lúa xuống 33,73 triệu tấn vào năm 2016-2017, giảm 4% so với mức trung bình 35,11 triệu tấn trong 6 năm qua nhằm kiểm soát dư thừa và đẩy giá tăng trở lại sau khi sụt giảm đáng kể từ đầu năm 2013.

Chính phủ cũng sẽ khuyến khích nông dân giảm diện tích gieo cấy lúa và chuyển sang các loại cây trồng khác như mía đường hoặc xem canh với chăn nuôi.

Mục tiêu của chính phủ là đảm bảo sản lượng lúa gạo phù hợp với nhu cầu tiêu thụ nội địa và xuất khẩu, đồng thời cắt giảm lượng dư thừa xuống 200.000 tấn vào năm 2019-2020 từ 1,1 triệu tấn năm 2016-2017. Tuy vậy, kế hoạch này cần phải được Ủy ban Chính sách Lúa gạo thông qua.

1.2 Ấn Độ

Chính phủ Ấn Độ ước tính xuất khẩu gạo năm 2014-2015 (tháng 4/2014 – tháng 3/2015), cả gạo basmati và non-basmati, đạt khoảng 10,1 triệu tấn, giảm nhẹ so với 10,14 triệu tấn năm 2013-2014, chủ yếu do xuất khẩu gạo basmati giảm.

Chính phủ Ấn Độ dự báo sản lượng gạo niên vụ 2014-2015 (tháng 10/2014 – tháng 9/2015) của nước này đạt 103,04 triệu tấn, giảm 3% so với 106,65 triệu tấn niên vụ 2013-2014, theo thông cáo của Bộ Nông nghiệp nước này.

Nguyên nhân chủ yếu khiến sản lượng gạo giảm là do mùa mưa đến muộn ảnh hưởng đến lịch gieo cấy vụ chính kharif tại các vùng trồng lúa chủ chốt.

Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), sản lượng gạo của Ấn Độ niên vụ 2014-2015 đạt 102 triệu tấn, giảm 4% so với 106,54 triệu tấn năm 2013-2014; xuất khẩu năm 2015 đạt 8,7 triệu tấn, giảm 14% so với 10,15 triệu tấn năm 2014.

1.3 Việt Nam

Việt Nam đã xuất khẩu 271.995 tấn gạo trong giai đoạn 1/1 – 12/2/2015, giảm khoảng 57% so với 2 tháng đầu năm 2014. Theo Bộ NN&PTNT, tổng sản lượng lúa vụ Đông – Xuân 2014/15 dự báo đạt 11,33 triệu tấn thóc, cho sản lượng gạo hàng hóa khoảng 4,3 triệu tấn. NN&PTNT dự kiến xuất khẩu gạo 4 tháng đầu năm 2015 là 1,4 triệu tấn. Tháng 2 và tháng 3 là thời điểm thu hoạch rộ lúa đông xuân, ngoài ra, lượng gạo tồn kho đến hết năm 2014 là hơn 700.000 tấn nên nguồn cung lúa, gạo thời điểm này khá dồi dào.

1.4 Campuchia

Nhằm thực hiện mục tiêu xuất khẩu 1 triệu tấn gạo năm 2015, Bộ Thương mại Campuchia đang đề ra các giải pháp nhằm tăng cường thu mua lúa gạo của người dân để tập trung xuất khẩu theo hợp đồng với các nước.

Campuchia đặt mục tiêu xây dựng các kho dự trữ để tạo điều kiện thuận lợi cho người nông dân bảo quản tốt lúa gạo để xuất khẩu, đồng thời tăng cường năng lực thu mua của chính phủ đối với lúa gạo của người dân, vì hiện nay lúa do Campuchia thiếu ngân sách thu mua lúa, gạo, cũng như các kho cất giữ nên người dân thường phải bán lại lúa, gạo cho Việt Nam và Thái Lan.

Bộ Thương mại sẽ cố gắng thúc đẩy việc tìm kiếm mở rộng thị trường xuất khẩu gạo ngoài các thị trường chính như Trung Quốc, Nga và một số nước khác trong khu vực, tăng cường đầu tư máy móc chế biến lúa gạo và các biện pháp hướng dẫn bà con nông dân để tăng sản lượng lúa hàng năm. Về phía chính phủ, Bộ Kinh tế Tài chính đã ký bản ghi nhớ (MoU) với ngân hàng Trung Quốc để vay tín dụng 300 triệu USD nhằm phục vụ cho kế hoạch xây dựng 40 kho dự trữ lúa gạo tại 9 tỉnh trên cả nước.

Tuy nhiên, giới chuyên gia quốc tế nhận định thiếu năng lực xay xát và nguồn vốn cần thiết là những rào cản lớn khiến xuất khẩu gạo của Campuchia trong năm 2015 không đạt mục tiêu 1 triệu tấn, theo Bộ trưởng Bộ Thương mại Campuchia.

1.5 Myanmar

Myanmar hợp tác với Trung Quốc xây dựng nhà máy xay xát gạo hiện đại nhằm tăng năng lực xuất khẩu mặt hàng này.Công ty Xay xát gạo Myanmar (MRMC), thành viên Hiệp hội Xay xát Gạo Myanmar (MRMA), đã ký thỏa thuận với Công ty CAMC Engineering Company Ltd (CAMCE) của Trung Quốc để xây dựng các nhà máy xay xát gạo hiện đại và tiên tiến tại Myanmar.

Myanmar đang lên kế hoạch sản xuất gạo theo đúng tiêu chuẩn kỹ thuật của Trung Quốc để xuất khẩu sang thị trường này. Liên đoàn Lúa gạo Myanmar (MRF) đã ký thỏa thuận với COFCO của Trung Quốc để xuất khẩu 100.000 tấn gạo sang Trung Quốc sau khi hoàn thiện việc xây dựng các nhà máy xay xát.

Tài khóa 2014-2015 (tháng 4 – tháng 3), xuất khẩu gạo của Myanmar sang Trung Quốc đạt gần 1 triệu tấn. Trung Quốc cũng đã đặt hàng 2 triệu tấn gạo từ Myanmar trong năm 2015 và 9 công ty gạo Myanmar đã được lựa chọn để xuất khẩu sang thị trường này từ tháng 4/2015.

Một số nhà xay xát và xuất khẩu gạo Thái Lan cũng đang quan tâm đến việc phát triển các công ty sản xuất và chế biến gạo tại Myanmar và dự định thành lập liên doanh với các công ty Myanmar cũng như đầu tư vào sản xuất lúa gạo.

2.                  Các nước nhập khẩu chủ chốt

2.1 Philippine

Tổng lượng gạo tồn kho của Philippines tháng 1/2015 đạt 2,66 triệu tấn, giảm 12% so với 3,03 triệu tấn trong tháng 12/2014, nhưng tăng 25% so với 2,13 triệu tấn cùng kỳ năm 2014, theo số liệu của Cục Thống kê Nông nghiệp Philippines (BAS).

NFA đang lên kế hoạch nhập khẩu 500.000 tấn gạo theo thỏa thuận liên chính phủ (G2G) kỳ hạn giao vào tháng 5/2015 nhằm đảm bảo đủ dự trữ trong mùa giáp hạt (tháng 6 – tháng 8).

Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) ước tính năm 2015 Philippines nhập khẩu khoảng 1,6 triệu tấn gạo, tăng 10% so với 1,45 triệu tấn năm 2014; sản lượng lúa niên vụ 2014-2015 (tháng 7 – tháng 6) đạt 19,36 triệu tấn (12,2 triệu tấn gạo), tăng 3% so với 18,82 triệu tấn (11,86 triệu tấn gạo) niên vụ 2013-2014.

Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO) dự báo nhập khẩu gạo của Philippines 2015 đạt 1,8 triệu tấn, tương tự năm 2014.

2.2 Trung Quốc

Người tiêu dùng Trung Quốc đang có xu hướng tăng cường tiêu thụ gạo Nhật Bản dù giá không rẻ. Theo số liệu của Liên đoàn quốc gia các Hiệp hội hợp tác nông nghiệp Nhật Bản, lượng gạo Nhật Bản mà Trung Quốc nhập khẩu dù vẫn ở mức “khiêm tốn” với 160 tấn năm 2014, song con số này cao gấp ba lần so với năm 2013, một xu hướng cho thấy người tiêu dùng Trung Quốc đang mất dần lòng tin về sự an toàn của thực phẩm trong nước.

2.3 Indonesia

Chính phủ Indonesia cho biết họ có thể chưa nhập khẩu gạo bất chấp giá gạo nội địa tăng mạnh nhờ lượng lưu kho lớn và sản lượng từ vụ thu hoạch sắp tới trong tháng 3 và tháng 4 đủ để kiểm soát giá. Theo Bộ Nông nghiệp Indonesia, sản lượng lúa vụ thu hoạch tới ước đạt 13,2 triệu tấn. Sản lượng lúa năm 2015 của Indonesia dự đoán đạt 71,28 triệu tấn, tăng 0,95% so với 70,6 triệu tấn năm 2014.

Năm 2014, Indonesia nhập khẩu 425.000 tấn gạo từ Việt Nam và Thái Lan.

Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) ước tính sản lượng gạo niên vụ 2014-2015 của Indonesia đạt 36,5 triệu tấn (57,4 triệu tấn lúa) và nhập khẩu 1,3 triệu tấn.

2.4 Nigeria

FAO nhận định tổng nhập khẩu ngũ cốc của Nigeria, bao gồm gạo và lúa mì, trong năm 2015 sẽ tăng lên khoảng 7,72 triệu tấn do các vụ xung đột và mất an ninh ở miền Bắc nước này. USDA dự báo sản lượng lúa Nigeria năm 2015 sẽ ở mức 4 triệu tấn (khoảng 2,56 triệu tấn gạo), và nhập khẩu sẽ ở mức khoảng 3,5 triệu tấn.

III. CHÍNH SÁCH

3.1 Thế giới

Bộ Tài chính Thái Lan sẽ vay 40 tỷ baht để hỗ trợ nông dân

Thứ trưởng Bộ Tài chính Thái Lan Wisut Srisuphan ngày 26/1 cho biết bộ này có kế hoạch vay 40 tỷ baht (khoảng 1,2 tỷ USD), để tạo việc làm tạm thời cho nông dân trong mùa khô.

Ấn Độ quyết định bán lượng gạo lưu kho dư thừa ra thị trường

Chính phủ Ấn Độ đã quyết định bán 2-3 triệu tấn gạo lưu kho dư thừa theo Chương trình Mở bán ra Thị trường tự do (OMSS) thông qua các phiên đấu giá điện tử, theo các nguồn tin trong nước.

Đây là lần đầu tiên chính phủ Ấn Độ quyết định bán lượng gạo lưu kho dư thừa thông qua OMSS. Theo ước tính của FCI, lượng gạo lưu kho của Tổng công ty tính đến 1/3/2015 đạt 15,5 triệu tấn, trong khi tiêu chuẩn tạm trữ mới là 13,5 triệu tấn. Do vậy, lượng gạo lưu kho dư thừa khoảng 2-3 triệu tấn sẽ được bán ra thị trường tự do.

Tồn kho gạo của Ấn Độ tính đến 1/2/2015 đạt 24,88 triệu tấn, giảm 20% so với 31,27 triệu tấn cùng kỳ năm ngoái, theo số liệu của FCI.

3.2 Trong nước

Chiều 13-2, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức cuộc họp về tình hình sản xuất và tiêu thụ lúa gạo vụ đông - xuân năm 2014 - 2015 tại đồng bằng sông Cửu Long. Hiện đang vào vụ thu hoạch rộ cho nên nguồn cung có thể dư thừa tới 3,6 triệu tấn gạo. Giá lúa đang có xu hướng giảm trong khi tình hình xuất khẩu gạo gặp nhiều khó khăn đặt ra yêu cầu cấp bách phải tiêu thụ nhanh, kịp thời lúa gạo cho nông dân. Trước tình hình đó, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý chủ trương thu mua tạm trữ lúa, gạo vụ đông xuân 2014-2015. Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ trình Thủ tướng Chính phủ cho mua tạm trữ một triệu tấn quy gạo. Thời gian từ ngày 1-3 đến ngày 15-4-2015. Nhà nước hỗ trợ lãi suất ngân hàng tối đa bốn tháng cho doanh nghiệp mua tạm trữ kể từ ngày mua đến ngày 1-7-2015.

IV. DỰ BÁO

* Giá gạo xuất khẩu trong tháng 3 nhiều khả năng sẽ tiếp tục giảm nhẹ, bởi Việt Nam thu hoạch rộ lúa Đông Xuân, trong bối cảnh chính phủ Thái Lan tổ chức bán đấu giá tiếp 1 triệu tấn gạo ngay đầu tháng 3. Chính phủ thực hiện chương trình thu mua tạm trữ khoảng 2 triệu tấn lúa, trong khi nguồn cung từ vụ Đông – Xuân ra thị trường vào khoảng 8 triệu tấn nên xu hướng giá tăng của những ngày cuối tháng 2 khó có thể duy trì. Nhu cầu sẽ không có sự đột biến. Thị trường gạo châu Á đang theo dõi sát nhu cầu từ Trung Quốc và Philippine – những yếu tố sẽ có tác động tới giá cả. Nếu giá giảm mạnh có thể Trung Quốc và một số quốc gia Đông Nam Á sẽ tăng cường mua vào. Tuy nhiên, năm 2014 Trung Quốc đã nhập khẩu gạo khá tích cực nên nếu họ mua vào lúc này cũng chỉ bởi giá rẻ và mua để tích trữ. Việc Thái Lan và Ấn Độ tiếp tục xả kho dự trữ sẽ vẫn là áp lực ngăn giá gạo tăng.

* Triển vọng xuất khẩu gạo năm 2015 sẽ cạnh tranh khốc liệt ở tất cả các phân khúc (gạo chất lượng cao và chất lượng thấp) và hầu khắp các thị trường, kể cả châu Phi.

Theo VINANET.